Frank Saenen*
Alles leek er al over gezegd en geschreven: de spektakelmaatschappij.
En toch kwam het besef heel hard binnen: ik schaamde me diep. Over mezelf. Nochtans had ik vooraf heel duidelijk de waarschuwing in het online krantenartikel opgemerkt – Opgelet. Deze video kan beelden bevatten die als schokkend kunnen worden ervaren. Ik kijk naar een dashcamfilmpje, waarbij een voetganger op een zebrapad, achter een tram, een straat oversteekt, en dan wordt geschept door een wagen die van de andere kant nadert (ik ken de straat, en wie weet mag ik me daarom misschien het recht toe-eigenen om deze beelden te zien, en ben ik dus geen wildvreemde anonieme voyeur?). In welke mate was ik een ramptoerist op het moment dat ik het filmpje aanklikte? Is het bekijken van andermans leed dan spannend genoeg om er naar te kijken, en welk soort voldoening levert het bekijken van dergelijke beelden op? Kan de aangereden persoon, voor zover die daar nog toe in staat is, achteraf niet eisen dat die beelden tot de privésfeer behoren en bijgevolg niet zomaar lukraak in de digitale wijde wereld mogen worden geslingerd? Wat is toch de trigger achter het bekijken van zo’n nieuws? En vooral: wat doet het met een samenleving als we met z’n honderden of duizenden hongerig naar sensationeel nieuws lijken te hengelen. In tijden van veel somber nieuws – klimaat, pandemie, invasies die op til zijn, surveillance-samenlevingen, onbetaalbare energiefacturen – kan men zich afvragen of een grote hoeveelheid onheilsachtige berichten niet net zou kunnen bijdragen aan een nog sterker gevoel van instabiliteit. En dus aan meer onrust.
Richard J. Evans stond in zijn studie over de opkomst van het Derde Rijk stil bij de ontwrichtende rol die de zogenaamde boulevardpers had voor het vertrouwen van de Duitsers in de toenmalige Weimarrepubliek. Financiële en andere schandalen waarbij politici waren betrokken werden schreeuwerig in de schijnwerpers gezet, met een onmiskenbare negatieve invloed op het beeld dat de publieke opinie had over haar politici. Het verhaal van de meer radicale politieke partijen die hier de vruchten van konden plukken is bekend.
Hoe regelmatig zien we een pinkende Breaking News op de sites van de klassieke kranten en nieuwredacties? Het nieuwsanker van het journaal op televisie vraagt met gefronst voorhoofd en dramaversterkende ogen aan de aanwezige studiogast om het gevaar van het moment meer te duiden. De continue zacht-apocalyptische ondertoon van de nieuwsmedia lijkt zo de publieke opinie druppelsgewijs steeds meer onder hoogspanning te zetten. Hoe ‘klassiek’ zijn die media nog als ze onmiskenbaar bijdragen aan hijgerige en angstaanjagende verslaggeving, en zo steeds meer de richting inslaat van de nieuwsriolen waarvoor sociale media dikwijls vlotter een thuishaven bieden.
De advocaat van de familie van een in 2019 verkrachte en vermoorde 19-jarige studente uit het Antwerpse vroeg onlangs om de rechtszitting, tegen de normale gang van zaken in, achter gesloten deuren te houden. Dit ondanks de openbaarheid van justitie, waardoor het eerlijke verloop van rechtszaken kan worden waargenomen door het publiek. De vraag is of je wel ‘het publiek’ wil zijn in een rechtszaak met zoveel gruwel. De advocaat wees er terecht op dat het voor veel mensen allicht niet om de essentie van de openbaarheid van zo’n proces ging, wel om de ‘smeerlap’ van een dader echt te kunnen aanschouwen (spectare), en ook om het aantal lezers en clicks zoveel mogelijk de hoogte te kunnen injagen. De liveblogs die elk detail, hoe verschrikkelijk ook, zo snel mogelijk de wereld willen insturen…
Toen er onlangs beelden te zien waren van een vrouw die door een man op de sporen van de Brusselse metro werd geduwd, werd er in een mum van tijd een petitie opgestart met de eis om mild te zijn voor de medewerker van de vervoersmaatschappij omdat die een sanctie riskeert voor de opname én het verder verspreiden van de beelden van de dispatchingmonitor.
Als een steeds breder wordend publiek hoe langer hoe meer hongerig uitkijkt naar steeds meer sensationeel nieuws – met beelden, dank u wel – zal de hoeveelheid angst voor nóg meer ongevallen, moorden, metro-incidenten, kortom negatief en schrikbarend nieuws, daar dan recht evenredig mee toenemen? Een angstige publieke opinie, waarin almaar meer scrollers en kijkers onbewust licht schuimbekkend zitten te wachten op nog meer slecht Breaking News… De Oswald Spenglers van vandaag vinden er allicht een ideale voedingsbodem in om er op te wijzen dat een afgrond nakend is. Zouden hun donkere toekomstscenario’s zich in het achterhoofd van de kiezer in het stemhokje kunnen nestelen? En, zo ja, met welk effect dan zoal?