Boekbespreking voor Streven Vrijplaats
Ralph Bisschops *
Het meest recente boek van Ludo Abicht, getiteld De eeuwige kop van Jood. Een geschiedenis van het antisemitisme (2019) is een krachttoer. De geschiedenis van het antisemitisme wordt in 210 bladzijden uit de doeken gedaan en het geheel is ingedeeld in 22 korte hoofdstukken die telkens door een vraag betiteld zijn, zoals: ‘Bestond er antisemitisme binnen de vroege arbeidersbeweging?’. Als auteur van een populairwetenschappelijk boek heeft Abicht zichzelf extreem hoge eisen opgelegd. Zo is het boek ondanks zijn beknoptheid wetenschappelijk accuraat. Sommige periodes worden in vogelvlucht behandeld, andere weerom, zoals de Joodse verlichting, diepgaand. Telkens echter wordt de lezer verrast door Abichts zin voor het anekdotische en historische detail.
De twee laatste hoofdstukken zijn programmatisch en bevatten de volgende zwaarwegende stellingen:
(1) Antisemitisme is onverenigbaar met het socialisme. Hieronder verstaat Ludo Abicht de belichaming van het ideaal van de ‘principiële gelijkheid en gelijkwaardigheid van alle mensen’ (blz. 198), een angelieke definitie. Hij waarschuwt, terecht, voor de ‘verkeerd begrepen solidariteit met zogenaamde medestanders die het niet zo nauw nemen met mensenrechten’ (blz. 199). Dienaangaande rijzen echter prangende vragen, die de auteur onder de mat veegt. ‘Solidariteit’ maakt immers de essentiële drijfkracht van tal van huidige vormen van ‘socialisme’ uit, zeker indien we het programma van sommige ngo’s overlopen en ons de linkse pers voor de geest houden. De underdog heeft altijd gelijk, wat zijn methodes om zich te doen gelden ook mogen zijn. Het socialisme heeft een sentimentalistische component. Deze is in strijd met hetgeen Ludo Abicht als ‘verdelende rechtvaardigheid’ (iustitia distributiva) huldigt in de thomistische zin (blz. 216). Dat laatste wordt echter niet uitgewerkt. Het jodenvriendelijk socialisme dat Abicht poneert staat bovendien in schril contrast met zijn uitstekend gedocumenteerde hoofdstukken over het antisemitisme in de vroege arbeidersbeweging (blz. 153-162), het ontstaan van het negationisme in socialistische middens (blz. 187-189) en het stereotiepe beeld van de jood als geldwolf.
(2) Antizionisme, zo oordeelt Abicht, mag onder geen beding verward worden met antisemitisme zolang het bestaansrecht van de Joodse staat niet wordt miskend (blz. 202, 207). Een centraal maar zwak argument hierbij is, volgens Abicht, dat de oorsprong van het antizionisme binnen het jodendom zelf ligt. De auteur beroept zich hierbij op ultraorthodoxe bewegingen, zoals de Neture Karta, die de Joodse staat verwerpen (ook al vestigen zij zich massaal in Israël). Je kan in deze lijn trouwens nog veel verder gaan: Voor WOII was de Europese en Amerikaanse bourgeoisie globaal gesproken antizionistisch, aangezien ze streefde naar integratie in het gastland. Vandaag de dag, echter, dient het antizionisme geenszins de joodse interesses. Ludo Abicht verzet zich terecht tegen de dubbele standaard die ten aanzien van Israël gebezigd wordt maar voegt eraan toe dat de Verenigde Staten, die Israël onvoorwaardelijk steunen, eveneens met twee maten meten (blz. 214). Abicht bepleit de tweestatenoplossing om pragmatische redenen. Hij aanziet de eenstatenformule als ‘de énig rechtvaardige oplossing’, maar geeft toe dat ze onhaalbaar is. Geen zionist zou hem hierin tegenspreken. Al met al kan Ludo Abichts visie als vrij afgewogen worden beschouwd.
Deze niet noodzakelijk in de oren van iedereen zoet klinkende orgelpunten van het boek terzijde gelaten, bevat De Eeuwige Kop van Jood alles wat belangstellenden over de geschiedenis van het antisemitisme willen en ook zouden moeten weten. De editie is rijk geïllustreerd en zeer verzorgd.
Het boek bevat een bewogen, polemisch en vlijmscherp geschreven nawoord door Brigitte Herremans. Het staat wel haaks op de afgewogen houding van Ludo Abicht. Brigitte Herremans vereenzelvigt zich met BDS (Boycott, Divestment, Sanctions) en is een antizionistische hardliner, hetgeen Abicht niet is. Uitgeverij Vrijdag had zich van de toevoeging van dit postscript beter onthouden, want het schept verwarring.
Ludo Abicht, De eeuwige kop van Jood. Een geschiedenis van het antisemitisme, Vrijdag, Antwerpen, 2019, 248 blz., 19,95 euro, ISBN 9789460017926.