Herman Simissen*
Een oudtante van de Nederlands-Duitse historicus Bas von Benda-Beckmann (*1976), tante Luise (1905-1998), was getrouwd met niemand anders dan Alfred Jodl (1890-1946), tijdens het Derde Rijk een van de belangrijkste militairen in het Duitse leger. Jodl was onder meer verantwoordelijk voor de acties van de Wehrmacht op de Balkan en in Rusland. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was hij een van degenen die namens Duitsland met de geallieerden onderhandelden over beëindiging van de vijandelijkheden, en hij was medeondertekenaar van de Duitse capitulatie op 7 mei 1945. Jodl werd tijdens het proces van Neurenberg wegens oorlogsmisdaden ter dood veroordeeld, maar de oudtante van Von Benda-Beckmann bleef hem altijd verdedigen, tot haar dood in 1998. Wellicht tegen beter weten in hield zij vol dat hij geen nationaalsocialist was geweest, maar een beroepsmilitair die niet meer had gedaan dan zijn plicht. Getroffen door deze kwestie, waarover hij op zijn dertiende voor het eerst hoorde, verdiepte de historicus zich in het verleden van zijn familie. Op een uitzondering na – een oudtante, tante Tini (1910-1990), die aanvankelijk ook lid was van de NSDAP, maar een relatie kreeg met een half-Joodse student geneeskunde en vervolgens afstand nam van de partij en haar racisme – bleek de generatie van zijn grootouders aanhanger van het nationaalsocialisme.
Voor zijn boek Het kleedje voor Hitler heeft Von Benda-Beckmann dit aspect van zijn familiegeschiedenis uitvoerig onderzocht. Het resultaat is ronduit fascinerend. De auteur begint zijn verhaal bij zijn betovergrootvader Robert, een hoge regeringsambtenaar en vertrouweling van keizer Wilhelm II. Zijn overgrootvader bezat en bestierde een landgoed in Pruisen, en aan de hand van de lotgevallen van diens generatie toont de auteur de wederwaardigheden van de Duitse landadel in de eerste helft van de twintigste eeuw. Deze adel verarmde sterk, en werd mede daardoor geleidelijk ontvankelijk voor het opkomende nationaalsocialisme. Zo laat Von Benda-Beckmann zien hoe zijn familieleden uiteindelijk tot hun steun aan de NSDAP kwamen, en vervolgens hoe zij uit loyaliteit aan een eenmaal gemaakte keuze, en ook aan elkaar, tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bleven volharden in hun trouw aan deze partij, hoezeer zij ook zelf te lijden hadden onder de oorlog.
Het boek beslaat ruim 600 bladzijden – maar het is zo vlot geschreven en zo boeiend dat de aandacht van de lezer niet verslapt. En het roept allerlei vragen op, over politieke keuzes, maar ook over liefde, trouw, familieverhoudingen. Een geweldig boek, juist omdat de schrijver voortdurend het verband weet te leggen tussen de particuliere geschiedenis van zijn familie enerzijds en het verleden van Europa in de twintigste eeuw anderzijds. Het toont dat aanhangers van het nationaalsocialisme niet zelden heel gewone mensen waren die domweg verlangden naar een beter leven, en oprecht meenden dat het nationaalsocialisme hen dat kon bieden. Daarmee keurt Von Benda-Beckmann hun keuzes geenszins goed, integendeel, maar hij laat wel zien dat die keuzes ook weer niet volkomen onbegrijpelijk waren.
Bas von Benda-Beckmann, Het kleedje voor Hitler. Een familiegeschiedenis, Querido, Amsterdam, 2023, paperback, 672 blz., geïllustreerd, ISBN 9789021469072, € 36,99
