DRIFT, Streven Online, 10 december 2018
Wil Derkse*
Ook in de stad waar ik woon is het straatbeeld op trottoirs en fietspaden in het voorbije decennium opvallend veranderd. Velen bewegen zich voort terwijl ze heel af en toe een beetje de overige verkeersdeelnemers enigszins in het oog houden, maar de meeste tijd turen ze op een schermpje om in te spelen op het digitale verkeer. Het is bekend dat dit gedrag tot extra verkeersongevallen leidt. Bij bellende of appende fietsers staat hierop in Nederland sinds kort dan ook een boete. Controle en handhaving heb ik tot nu toe niet zien gebeuren; wel zag ik al in een voetgangersgebied een duo indrukwekkend uitgeruste medewerkers van het Bureau Handhaving, behendig rijdend op hun mountainbikes, ondertussen zélf naar hun telefoonschermpjes kijken.
Ook voetgangers kunnen op deze manier een gevaar gaan vormen, zowel voor zichzelf als voor anderen. Onlangs kwam mij een voetganger in winkelstraat tegemoet zonder aandacht voor wat zich niet op zijn scherm voordeed. Hij liep net niet tegen een vuilcontainer, mensen moesten hem ontwijken (vrouw met kinderwagen, oudere met rollator). Ik besloot dat ditmaal niet te doen en zo nodig de confrontatie aan te gaan – na natuurlijk een snelle inschatting of ik een (bijna)botsing fysiek zou kunnen verwerken. Door een tijdig kuchje wist ik zijn aandacht te trekken. In plaats dat hij blij was niet in botsing te zijn gekomen met mijn voortbewegende behoorlijke massa, werd hij boos: ‘Kun je niet uitkijken, ouwe?!’ Ik heb hem er op gewezen dat ik wél bleek te kunnen uitkijken en zo op het nippertje een ongelukje had voorkomen, maar dat hij niet eens had kúnnen uitkijken, omdat hij voortdurend naar iets anders keek.
Zo’n ervaring behoort natuurlijk tot de categorie ‘klein leed’ en de meeste botsingen van dit type tussen voetgangers veroorzaken meestal (maar niet altijd) geen ernstig lichamelijk letsel. Maar het ‘niet uitkijken’ door het frequent kijken naar schermen kan in een ander domein – dat van aandachtige en weloverwogen besluitvorming – tot grote maatschappelijke, economische en existentiële schade leiden, met ‘groot leed’ als mogelijk gevolg
Talrijke besluiten die velen intens kunnen raken worden vaak aan vergadertafels genomen of in ieder geval daar voorbereid. In zo’n proces is het van groot publiek belang om zorgvuldig complexe zaken te bezien, aandachtig te kijken naar de mogelijke consequenties van de besluiten, deskundigen te consulteren, een ook goed ‘uit te kijken’ voor schadelijke botsingen met bijvoorbeeld het algemeen belang. De gespreksgenoten aan de vergadertafel dienen alle aandacht te schenken aan wat er ter tafel komt en aan de argumenten pro en contra die er aan de tafel klinken.
Een mooi ideaal. De realiteit is heel anders. Ik heb wel eens dergelijke vergaderingen bijgewoond en zelfs voorgezeten, en hoor in sessies van een leiderschapsacademie waaraan ik verbonden ben regelmatig bevestigingen van mijn eigen ervaringen. Heel vaak is niemand van de betrokkenen voor 100% aanwezig bij het overleg, zelfs de voorzitter niet. Bij vrijwel iedereen ligt een geopende smartphone naast de vergaderstukken; vaak zie je dat de blik op het scherm is gericht, en dat één hand het toetsenbordje beroert. Zo krijgen twee zaken onvoldoende aandacht: noch de kwestie die in de vergadering voorligt, noch de externe aangelegenheid waarop men wil reageren. Men zou dit een zonde tegen de integriteit kunnen noemen. Met ‘integer’ wordt in het Engels een geheel getal aangeduid: 1, 2, 3 enzovoort. Een breuk is een quotiënt van twee hele getallen: 1/3, 1/7, 3/11 etcetera.
Vergaderdeelnemers die dit gedrag vertonen zitten (soms allemaal) ‘in een breuk’, en van een breuk komen brokken. Dan worden treinstellen besteld die bij lichte vorst onderdelen verliezen, wordt door een bezuinigingsbeslissing brugonderhoud verwaarloosd met een tragische instorting tot gevolg, of wordt een zorgstelsel gebaseerd op marktwerking ‘uitgerold’ (beleidstaal) en raken jaren later belangrijke regioziekenhuizen failliet.
Deze zaken zijn complex en hebben natuurlijk ook andere oorzaken dan het gebrek van deze vorm van integriteit. Maar dié oorzaak is eenvoudig op te lossen.
Verwijder – om te beginnen door de voorzitter bij wijze van voorbeeldgedrag – al voor de opening alle schermpjes van de vergadertafel, tenzij die echt de inhoud en de werkwijze om tot goede besluiten te komen dienen. Betrek als voorzitter alle aanwezigen zo volledig mogelijk bij het beraad, ook bij die vergaderpunten die wat minder hun ‘eigen ding’ raken. Ook dat is een vorm van integriteit.
Dan kun je gezamenlijk met de volle aandacht goed kijken én met volle aandacht goed uitkijken. De kwaliteit van de publieke besluitvorming zou er van opfleuren.