John Alonzo Dick*
Een aantal mensen heeft mij gevraagd naar de katholieke leer over LHBTQ-kwesties in heden en verleden. Bij wijze van antwoord hierbij een korte samenvatting.
Het document Over de pastorale zorg voor homoseksuelen was een herderlijk schrijven van de Congregatie voor de Geloofsleer van de katholieke kerk dat op 1 oktober 1986 verscheen en was opgesteld door Joseph kardinaal Ratzinger (1927-2022), die in 2005 paus Benedictus XVI zou worden, en aartsbisschop Alberto Bovone (1922–1988), destijds staatssecretaris van de Congregatie voor de Geloofsleer. Dit zijn belangrijke beweringen in het document van de Congregatie voor de Geloofsleer: ‘hoewel de bijzondere neiging van de homoseksuele mens op zich geen zonde is, is deze toch min of meer sterke gerichtheid een in moreel opzicht intrinsiek slecht gedrag. Daarom moet de neiging zelf als een objectieve ongeregeldheid worden beschouwd.’
Zes jaar later werd de Catechismus van de katholieke kerk afgekondigd door paus Johannes Paulus de Tweede (1820-2005), op 11 oktober 1992, de dertigste verjaardag van de opening van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). De Catechismus stelt dat seksuele activiteiten tussen mensen van hetzelfde geslacht een ernstige zonde tegen de kuisheid zijn, en dat homoseksuele aantrekkingskracht objectief verstoord is. Maar de Catechismus stelt ook dat homoseksuelen ‘met respect, mededogen en begrip moeten worden aanvaard’.
Op 14 november 2006 bracht de Amerikaanse Conferentie van Katholieke Bisschoppen (the United States Conference of Catholic Bishops, USCCB) een eigen document uit, Ministry to Persons with a Homosexual Inclination: Guidelines for Pastoral Care. ‘Zowel vanwege de erfzonde als vanwege persoonlijke zonden is morele wanorde al te verspreid in onze wereld’, benadrukt het document, en vervolgt: ‘er is een verscheidenheid aan handelingen, zoals overspel, ontucht, masturbatie en voorbehoedmiddelen die inbreuk maken op de eigenlijke doeleinden van menselijke seksualiteit. Ook homoseksuele handelingen maken inbreuk op het eigenlijke doel van seksualiteit. Dit zijn seksuele handelingen die niet openstaan naar het leven. Evenmin weerspiegelen zij de complementariteit van man en vrouw die een integraal deel is van het Goddelijke plan voor menselijke seksualiteit’.
In maart 2017 stelde de Congregatie voor de Geloofsleer dat de kerk geen relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht kan zegenen, omdat ‘God geen zonde kan zegenen’. Op 25 januari 2023 benadrukte paus Franciscus tijdens een interview met de Associated Press dat ‘homoseksueel zijn geen misdaad is, het is geen misdaad’. En hij lichtte vervolgens zijn uitspraak zorgvuldig toe, door aan te vullen: ‘maar het is een zonde’, want alle seksuele relaties buiten het heteroseksuele huwelijk zijn zondige handelingen.
Vervolgens, op 18 december 2023, publiceerde de Congregatie voor de Geloofsleer Fiducia supplicans, een verklaring die katholieke priesters toestond mensen te zegenen die volgens de kerk niet als getrouwd worden beschouwd, daarbij stellen van hetzelfde geslacht inbegrepen. In een latere toelichting werd heel duidelijk gemaakt dat een huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht niet als huwelijk wordt beschouwd.
Welnu, hoewel niet iedereen in de kerk dit zal inzien, ons begrip van de menselijke seksualiteit – met haar biologische, emotionele, psychologische, relationele en spirituele dimensies – heeft zich in de loop van de geschiedenis ontwikkeld, en blijft zich ontwikkelen. De officiële leer van de kerk moet, vroeger of later, worden aangepast aan nieuwe inzichten. We nemen waar. We oordelen. En dan moeten we handelen.
Gelukkig zit niet iedereen in de kerkleiding theologisch vast in een oude antropologie. Een aantal West-Europese katholieke bisschoppen is duidelijk begonnen te vragen om veranderingen in de katholieke leer over menselijke seksualiteit. Een paar voorbeelden. Kardinaal Jean-Claude Hollerich SJ (geboren in 1958) van Luxemburg stelt dat ‘de sociologisch-wetenschappelijke grondslag van de katholieke leer over lesbische en homoseksuele mensen en handelingen niet langer juist’ is. Bisschop Helmut Dieser (geboren in 1962) van Aachen in Duitsland zei in een interview met de nieuwszender Deutsche Welle op 8 november 2022: ‘Gevoelens en liefde voor mensen van hetzelfde geslacht zijn geen afwijking, maar een variant van de menselijke seksualiteit’. Vergelijkbare uitspraken werden gedaan door kardinaal Reinhard Marx (geboren in 1953), de aartsbisschop van München en Freising, en hoofd van de werkgroep voor maatschappelijke kwesties van de Duitse bisschoppenconferentie. ‘De Catechismus is niet in steen gebeiteld. Men mag vragen stellen over wat hij beweert’, vertelde kardinaal Marx aan het weekblad Stern in een interview gepubliceerd op 31 maart 2022.Hij benadrukte dat ‘homoseksualiteit geen zonde is… LHBTQ-mensen maken deel uit van de schepping en worden geliefd door God, en we worden geroepen op te staan tegen discriminatie’.
Deze bisschoppen benadrukken dat de katholieke leiding de historische en wetenschappelijke kennis van de menselijke seksualiteit moet erkennen, en opvattingen formuleren die deze kennis weerspiegelen.
Grote meerderheden van de katholieken in West-Europa steunen het wettelijk huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht. Volgens het Pew Research Center steunen tegenwoordig in de Verenigde Staten meer dan 60% van de katholieken het huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht. Amerikaanse katholieken steunen dit in feite al sinds 2011. Ik ken een aantal Amerikaanse bisschoppen die daar helemaal niet blij mee zijn. Maar van de andere kant, volgens een Gallup peiling in mei 2022 steunen 71% van de Amerikanen het huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht, en de American Values Atlas van het Public Religion Research Institute wees uit dat 69% van de Amerikanen het steunen. En een groeiend aantal georganiseerde godsdienstige groepen in de Verenigde Staten heeft verklaringen uitgegeven waarin zij LHBTQ-mensen formeel welkom heten als leden, en huwelijksriten naar hen uitbreiden.
Toen ik deze overwegingen deelde met een vriend, zei hij: ‘Alles goed en wel, maar wat zegt de Bijbel?’. Ik wees erop dat Bijbelteksten op een historisch-kritische manier moeten worden geïnterpreteerd: interpreteren in het licht van de toenmalige omgeving waarin zij voor het eerst werden opgeschreven. Historisch-kritische geleerden benadrukken dat de Joodse Bijbel en de teksten van het Nieuwe Testament nooit echt begrepen wat vandaag een ‘homoseksuele oriëntatie’ wordt genoemd, omdat eenvoudigweg werd verondersteld dat iedereen heteroseksueel is.
Ik zou willen beweren dat in Bijbelteksten zoeken naar wat wordt gezegd over de ‘homoseksuele oriëntatie’ een anachronisme is. Het zou net zo zijn als in Bijbelteksten zoeken naar passages over de beste mobiele telefoon of computer die men zou moeten kopen.
Passages uit de Bijbel die vaak werden gebruikt om homoseksualiteit te veroordelen, gingen uit van de verkeerde vooronderstelling dat alle mensen van nature alleen heteroseksueel zijn. Deze Bijbelse vooronderstelling is inmiddels wetenschappelijk bewezen onjuist. De hedendaagse seksuele antropologie erkent seksuele oriëntaties als een intrinsieke dimensie van de menselijke natuur.
Wat ‘natuurlijk’ is bij seksuele activiteiten hangt af van, bijvoorbeeld, of de natuurlijk seksuele oriëntatie van een individu heteroseksueel, homoseksueel of biseksueel is.
Homoseksuele handelingen zijn natuurlijk voor mensen met een homoseksuele oriëntatie, net zo goed als heteroseksuele handelingen natuurlijk zijn voor mensen met een heteroseksuele oriëntatie
Onze kennis en begrip van de menselijke identiteit groeien, en die groei heeft ingrijpende theologische, antropologische en ethische implicaties.
Voor verdere studie raad ik twee boeken aan van mijn in Leuven opgeleide vriend Todd A. Salzman en zijn collega Michael G. Lawler van Creighton University in Omaha, Nebraska. Het eerste kwam uit in 2015: Catholic Theological Ethics: Ancient Questions, Contemporary Responses. En het mest recente boek van Todd en Michael verscheen onlangs: Pope Francis, Marriage, and Same-Sex Civil Unions, Foundations for the Organic Development of Catholic Sexual Doctrine.
(vertaling: Herman Simissen)
Reageren? Mail naar john.dick@kuleuven.be
John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen A Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013). Recent verscheen zijn boek Jean Jadot: Paul’s Man in Washington (Another Voice Publications 2021), een biografie van de Belgische bisschop Jean Jadot die van 1973 tot 1980 Apostolisch Afgevaardigde in de Verenigde Staten was.