Boekbespreking uit Streven, maart-april 2018
Bryan Beeckman *
In onze hedendaagse samenleving waarin technologie hoogtij viert en dus niet meer weg te denken is, stelt Opdebeeck de vraag naar menselijke verantwoordelijkheid vanuit de pertinente vraag naar transcendentie en zingeving.
Opdebeeck analyseert op een nauwkeurige manier de spanning tussen het (vroegere) humanisme en het hedendaagse transhumanisme binnen het contemporaine techniekfilosofische discours. Terwijl het humanisme de menselijke natuur en autonomie verdedigt en een fobie heeft ontwikkeld voor technologie, heeft het transhumanisme de technologie volledig omarmd en hanteert het de techniek om de mens te perfectioneren.
Binnen deze spanning pleit Opdebeeck, aan de hand van Aristoteles’ pleidooi voor matigheid, voor meer verantwoordelijkheid ten opzichte van techniek. Door een herlezing van Heideggers openheid naar transcendentie (Zijn) kan de weg opnieuw worden geopend naar de humanistische waarde van verantwoordelijkheid. De posthumanistische aanpak van Peter-Paul Verbeek kan hierbij als leidraad dienen. Verbeek roept de mens op om binnen het hedendaagse kader van de transhumanistische evolutie opnieuw op een verantwoordelijke manier met techniek om te gaan en dit op een menswaardige manier. Hoog tijd om onze fobie voor technologie te laten varen en onze hedendaagse manie wat in te perken.
Op bepaalde punten in het boek wordt de lezer, bij wijze van intermezzo, uitgenodigd aan de hand van technische qr-codes fragmenten te bekijken van Monteverdi’s opera L’Orfeo. Aan de hand van de mythe van Orpheus ondersteunden en visualiseren deze fragmenten de besproken thema’s. Al kunnen deze intermezzo’s zorgen voor wat variatie en de nodige ontspanning doorheen het leesproces van het boek, niet elke lezer zal zich aangesproken voelen de fragmenten te bekijken. Toch fungeert de mythe van Orpheus als een gedegen voorbeeld dat het humanistisch, transhumanistisch en posthumanistisch project adequaat illustreert.
Aan de hand van oude en contemporaine techniekfilosofen en rijkelijk geïllustreerd met hedendaagse voorbeelden, toont Opdebeeck aan dat de filosofische en ethische discussie rond mens en techniek prangend en uiterst relevant is. In een maatschappij die doordrongen is van technologie biedt dit boek de nodige reflectie om even stil te staan bij de gevaren en de opportuniteiten van techniek. Om die reden is dit boek een echte must-read voor de homo technicus.
Hendrik Opdebeeck, Zingeving in technologie. Een fobie?, Pelckmans Pro, Kalmthout, 2017, 152 blz., 19,99 euro, ISBN 9789463370172.