Gepubliceerd in Streven, november-december 2019

Sven Peeters*

Men zegt dat er ongeveer 200.000 mensen zonder papieren in België zijn. Ze leven verborgen in onze steden, waar ze werken in de keukens van onze restaurants of op de stellingen van onze bouwwerven. Ze wonen en slapen soms in groep, soms alleen, in huizen, in studio’s, in de krochten van verre wijken. Sommigen wonen bijna comfortabel, anderen hebben alleen een matras, ergens onderaan de trap in de gang van het grote huis waar ze werken als  volkomen onzichtbaar huispersoneel.

Je mag niet klagen wanneer je dan eindelijk in Europa bent, zo houdt Vivian zich elke dag voor. Haar familie in Nigeria had veel geld bijeengelegd om haar tocht naar Europa te financieren. Waar ze precies naartoe ging, was zelfs onderweg nog niet duidelijk, zolang ze maar in het walhalla van het Westen een goede job zou kunnen vinden. Brussel werd het, met haar lichaam als bron van inkomsten. Ze staat onder grote druk van haar familie (die wacht op terugstromend geld), haar madam (lid van de mensensmokkelaarsclub aan wie ze nog reisonkosten verschuldigd is) en de voodoopriester die in haar thuisland haar familie gijzelt met een vloek. Iedereen weet wat Vivian in Brussel doet. Maar niemand praat erover. Tussen walhalla en wahala (‘trouble’) is het slechts twee letters verschil.

De jonge Braziliaanse Gabriela woont al ruim een jaar illegaal in Antwerpen. Op haar Facebookpagina leidt ze een leuk leven gevuld met shoppen, lichaamsverzorging en lekker eten. Maar de aandachtige kijker ziet hoe al dat moois zich steeds afspeelt in Antwerpen. Zonder documenten is ze immers bang om de stad, die ze nu een beetje kent, te verlaten. Over de angst, over het moeilijke leven als illegaal vind je niets terug op haar Facebookpagina. Ze verstopt het voor de (digitale) buitenwereld. Want je mag niet klagen wanneer je dan eindelijk in Europa bent.

Migrantenverdriet kent vele schakeringen. Spijt, trauma, onkunde of melancholie maakt dat velen lang blijven steken tussen het oude, voorbije ginder en het nieuwe, onzekere hier. Sommigen schamen zich over hun afkomst, anderen over hun aankomst hier. De ene schaamt zich om de nieuwe taal te spreken, de andere omdat hij zijn moedertaal spreekt.

Zo groot hun schaamte, zo veel minder die van de ander.

De laatste jaren zijn er steeds meer regeringsleiders opgestaan die, omdat ze menen daartoe een mandaat te hebben gekregen van hun kiezers (die nooit meer dan de helft van de bevolking representeren), voorbij de schaamte de grootste onzin over migranten kunnen verkopen als waarheid.

De Amerikaanse president Trump heeft het over een ‘invasie’ van latino’s en laat op de zuidergrenzen een verdedigingswal bouwen en vluchtelingenkinderen opsluiten in gevangenissen. Zijn Braziliaanse collega heeft tijdens zijn prille presidentschap al zowat alle minderheden in zijn land beledigd. Bolsonaro’s gevaarlijke kritiek op alle andersdenkenden zoals de socialisten, de vrouwen, de LGTBQ-gemeenschap en de oorspronkelijke indianenbevolking heeft deze zomer de sfeer op straat en het regenwoud (letterlijk) in brand gezet. Dichter bij ons hebben de Hongaarse premier Orban en de huidige Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini zich uitgeroepen tot potige poortwachters van Fort Europa. In ons land heeft de rechtsextremist Dries Van Langenhove zich in het parlement genesteld terwijl hij buiten de stoottroepen van Schild en Vrienden het vuile werk tegen de ‘kansenparels’ laat opknappen.

Het gaat steevast om blanke, mannelijke bullebakken die zonder nuance alle problemen op bepaalde bevolkingsgroepen afwimpelen. Hun retoriek is de schaamte voorbij, liegen is geen probleem. En zo de leiders, zo ook hun volgelingen, die op een agressieve, vaak revanchistische wijze de politieke correctheid, de elementaire beleefdheid en de menselijke empathie aan stukken brullen (en soms schieten) met de sociale media daarbij als munitie.

Trumps vriendschap met de machtige Amerikaanse wapenlobby, Bolsonaro’s favoriete schietgebaar, Salvini’s misprijzen voor stervende bootvluchtelingen en de testosteronfilmpjes van Schild en Vrienden: het belooft allemaal weinig goeds. Als het haat en leugens regent op de publieke communicatiekanalen van bovengenoemden, dan druppelt het in de hoofden van hun aanhangers. Sinds de laatste Vlaams Belang-overwinning houden steeds minder racisten en vreemdelingenhaters hun mond. Naargelang de retoriek over migratie verhardt en verengt, zullen steeds minder mensen zich schamen om ernaar te handelen, getuige daarvan de navenante incidenten uit de actualiteit (de haatboodschappen, de schietpartijen).

Terwijl de ene schaamte verdwijnt als sneeuw voor de zon, stapelt de andere zich op.

 

Sven Peeters schrijft momenteel een roman over de nieuwkomers en met name de illegale inwoners van Antwerpen.