Boekbespreking voor Streven Vrijplaats
Herman Simissen*
De Cenakelkerk van de Heilig Landstichting, vrijwel gelegen op de gemeentegrens met Nijmegen, geldt met recht als één van de meest markante godshuizen in Nederland. Dit alleen al vanwege de vorm van het gebouw: architect Jan Stuyt (1868-1934) heeft een koepelkerk in de eigenlijke zin van het woord ontworpen – geen kerk met een koepel, maar een koepel als kerk, met een aantal zijhallen. De naam ‘cenakel’ verwijst naar het Laatste Avondmaal, naar de zaal (‘cenakel’ in het Grieks) waar dit plaatsvond. Maar niet alleen de vorm van de kerk is uitzonderlijk, dit geldt niet minder voor de binnenzijde: de kerk is vrijwel volledig gedecoreerd met schilderingen en mozaïeken van de hand van kunstenaar Piet Gerrits (1878-1957). Deze verbeelden – geenszins verwonderlijk in een kerk – verhalen uit de Heilige Schrift. Daarbij is een weloverwogen keuze gemaakt, die op haar beurt een boodschap inhoudt.
Wat deze boodschap is, wordt uitgelegd in het onlangs verschenen boek Een schatkamer voor pelgrims van Herwi Rikhof (*1948). De auteur is emeritus hoogleraar Systematische Theologie aan de Faculteit Katholieke Theologie (Universiteit van Tilburg) in Utrecht, en de huidige pastoor van de Cenakelkerk. De verhalen die in deze kerk zijn verbeeld, zijn – zo laat de auteur zien – verhalen over de eerste jaren van het Christendom; over Pinksteren en het eerste concilie; over twee van de grondleggers van de vroege kerk, Petrus en Paulus; over Stefanus, wiens verhaal wellicht ook wordt verteld omdat hij de patroonheilige van de stad Nijmegen is; en over Simon de Magiër die meende dat de Geest van het Christendom te koop is met rijkdom. Samen vertellen deze schilderingen en mozaïeken het verhaal van de gelovigen als Gods volk onderweg, zo betoogt de schrijver in zijn overwegingen bij deze kunstwerken. Daarmee brengen architect Stuyt en kunstenaar Gerrits de beide functies van de Cenakelkerk samen: de kerk werd uitdrukkelijk gebouwd als parochiekerk én als pelgrimskerk. Dat houdt geen tegenspraak in, zo betoogt Rikhof: uit de afgebeelde verhalen blijkt dat iedere gelovige, ieder mens een levensweg aflegt, en dat in deze zin iedereen een pelgrim is.
Een boek als dit, waarin kunst – architectuur, schilderingen en mozaïeken – zo centraal staat kan niet zonder illustraties. Gelukkig heeft de uitgever werkelijk een schitterend boek gemaakt, met veel hoogwaardige afbeeldingen van de besproken werken. Gevoegd bij de heel toegankelijke tekst, is deze uitgave een bijzonder mooie inleiding tot het Gesamtkunstwerk dat de Cenakelkerk is – en tegelijk een warme uitnodiging de kerk te (her)bezoeken om dit unieke gebouw met eigen ogen te bekijken. Een klein detail: Rikhof schrijft (blz. 185) dat het initiatief voor het Tweede Vaticaans Concilie werd genomen door paus Johannes XXIII; historisch onderzoek heeft uitgewezen dat de eerste aanzet al kwam van diens voorganger Pius XII. Maar deze kleinigheid laat onverlet, dat Een schatkamer voor pelgrims een prachtig boek is, zowel naar inhoud als uitvoering.
Herwi Rikhof, Een schatkamer voor pelgrims. De Cenakelkerk van de Heilig Landstichting, Uitgeverij Valkhof Pers, Nijmegen 2018, gebonden, 215 blz., geïllustreerd in kleur, ISBN 978 90 5625 487 2, € 24,95