Ludo Abicht*

 

Maha Hassan (01966) is een Syrisch-Koerdisch auteur die in 2007-2008 een jaar lang als writer-in-residence verbleef in het voormalige huis van de familie Frank op het Merwedeplein in Amsterdam. Daar waar de jonge Anne Frank aan haar dagboek was begonnen, schreef Maha meer dan zestig jaar later over haar eigen ervaringen. Het duurde echter tot 2019 vóór ze klaar was met het manuscript.

Het boek begint, verrassend genoeg, als een soort chicklit: nieuwtjes over de slaapgewoonten van de auteur enzovoort. Maar dan komt er de verwijzing naar een grootmoeder uit Syrië die vast geloofde in het bestaan van djinns die nog steeds tussen ons leven. Van daar is het een kleine stap naar het besef dat ‘de geest’ van Anne Frank nog rondwaart in het huis en contact met haar zoekt. Dit besef groeit uit tot een ware obsessie, waarbij haar geest bijna letterlijk ‘bezeten’ wordt door die van Anne.

Het resultaat is een soort dialoog, waarbij zowel bestaande fragmenten uit het dagboek van Anne Frank als Maha’s interpretaties ervan worden vermengd met de dagelijkse observaties en bespiegelingen over de rol van de auteur en in het bijzonder die van de vrije schrijfster. In feite gaat het om een gesprek van Maha met zichzelf, een confrontatie met de woorden van Anne Frank of wat zij waarschijnlijk zou hebben gezegd als stramien.

Het is geen nieuw of origineel concept, maar het gaat hier wel om twee jonge vrouwen uit totaal tegengestelde, de laatste decennia vijandige werelden.

Anne (de geest) hoopt dat ze via Maha, dat wil zeggen ‘in het hoofd van Maha’, de kans zou krijgen om bijvoorbeeld naar het ‘beloofde land’ te gaan, Israël dus, terwijl Maha, vanuit haar Arabische roots, het niet-bestaande, in ieder geval bezette Palestina als haar ‘beloofde land’ beschouwt.

Hier houdt de quasi zusterlijke symbiose tussen beide jonge vrouwen op, want (de geest van) Anne verwijt Maha dat haar manuscript jammer genoeg ‘onvolledig en subjectief’ is, iets wat Maha ten slotte tegen haar zin moet toegeven: ‘onvolledig’, omdat er geen of heel weinig inbreng te lezen is van Joodse Israëli’s, en daarom ook jammer genoeg ‘eenzijdig’. Waarom laat zij bijvoorbeeld de Joodse kolonisten uit de nederzettingen niet aan het woord, vraagt Anne haar?

Je zou je, als derde stille getuige, kunnen afvragen of die ultra-zionistische en/of ultraorthodoxe bezetters nou echt de geschikte partners zijn voor een gesprek over ‘een betere wereld, een wereld die genezen is van de ziekte van de oorlog’, om de auteur te citeren. Zijn er dan geen andere Israëlische Joden die eerder voor een authentiek vredesgesprek in aanmerking komen? Waarmee ik wil zeggen dat ik de tweestrijd in het hoofd van Maha Hassan begrijp, maar dat er volgens mij efficiëntere manieren moeten bestaan om deze gezamenlijke humanistische droom aan te pakken, zonder daarbij de harde politieke realiteit van het conflict uit de weg te gaan.

Maha Hassan werd zelf in Syrië vervolgd voor het schrijven van ‘moreel verwerpelijke teksten’ en is ten slotte in 2004 naar Parijs gevlucht. Ze klaagt de behandeling van de vrouwen in veel islamitische en Arabische landen aan en neemt actief deel aan fora over vrije meningsuiting en politiek engagement zoals onder meer het ‘Munthara Initiatief’ in Tunesië.

In maart 2022 had Maha Hassan een lang interview met de bekende vertaalster en uitgeefster Addie Leak (Iowa, USA – Amman, Jordanië). De aanleiding was de gemengde receptie van Dromen over Anne Frank, dat bij veel Arabieren op onbegrip stuitte maar daarentegen in Palestina een succesverhaal werd. Daarin werd duidelijk dat zij gelooft in een vorm van natuurlijk begrip en diepere solidariteit tussen vrouwelijke auteurs over alle grenzen heen, maar er ook van overtuigd is dat, een beetje kort door de bocht gezegd, ‘literatuur wél de wereld kan redden’. Haar pertinente antwoorden op de vragen van Leak deden me twijfelen of haar idealisme niet een beetje meer krediet verdient dan in mijn recensie…

 

Maha Hassan, Dromen over Anne Frank, Jürgen Maas, Amsterdam, 2022, paperback, 176 blz., ISBN 978 90 8321 081 0, € 20,00