Boekbespreking in Streven, mei-juni 2018
Jan Koenot *
Honderden en honderden definities van het woordje ‘God’ heeft de kunstenaar Thierry De Cordier uit filosofische, theologische, literaire, esoterische, wetenschappelijke en spirituele bronnen over de jaren heen opgetekend en nu in een wel heel bijzonder kunstenaarsboek bijeengebracht. De voertaal ervan is het Frans. De citaten volgen elkaar op in een razend tempo, alleen door een schuine streep van elkaar gescheiden. Zelfs dat streepje valt vanaf blz. 179 weg, de citaten lezen dan als een duizelingwekkende doorlopende tekst (waarin onder meer de inhoudstafel van Hegels Wetenschap van de logica gedeeltelijk is opgenomen), totdat de zinnen vanaf blz. 197 eindelijk netjes van elkaar gescheiden worden en je opnieuw wat ademruimte krijgt. Auteurs worden slechts hoogst uitzonderlijk vermeld. Echter, wanneer op blz. 200 de naam G. Steiner keurig onder een citaat wordt geplaatst, is dit misleidend: het gaat wel degelijk om woorden die hij geschreven heeft (de aanhef van Real Presences), maar daarin verwoordt hij niet zijn eigen gedachten, wel die van Nietzsche. Dat dit citaat ook typografisch een prominent karakter krijgt, wijst alleszins op de relevantie ervan.
Op verzoek van zijn uitgever geeft Thierry De Cordier wat uitleg in een voorwoord dat hij met opzet fragmentarisch gehouden heeft. Met uitspraken voor of tegen het bestaan van God (beide vind je in deze bloemlezing overvloedig) zul je noch een ongelovige tot geloof, noch een gelovige tot ongeloof brengen, zegt hij. Dat er zoveel diverse en tegenstrijdige voorstellingen van God mogelijk zijn, zou erop kunnen wijzen dat God zelf ook daadwerkelijk veelvuldig en divers is. Maar volgens hem bewijst de aaneenschakeling van zo veel verschillende mogelijke definities veeleer dat ‘God’ een ‘absolute aberratie is’. De laatste zinnen uit het boek zijn bekende gezegden waarin De Cordier een woord door ‘God’ vervangen heeft (bijvoorbeeld ‘geld heeft geen geur’ wordt hier ‘God heeft geen geur’). Dat zoiets altijd werkt, toont volgens hem voldoende aan dat je over God om het even wat kunt zeggen, en dat dit alles dus uiteindelijk nietszeggend is.
Op voorwaarde dat je dit boek niet als een academische publicatie benadert, kun je het als een boeiende creatie beschouwen. Je kunt onder de indruk komen van het rijke materiaal dat erin verzameld is. Je kunt er vrijelijk in bladeren en doordenken op wat je er toevallig in leest. Je kunt er een spelletje van maken hier of daar auteurs (Thomas van Aquino, Pascal, Voltaire, Sartre, …) of Bijbelse verzen te herkennen. Je kunt, met andere woorden, intellectueel een tijd lang bezig blijven met dit boek. Maar mijns inziens is de beste manier om ermee om te gaan het als een kunstwerk te beschouwen, als een kunstenaarsboek waar poëzie in zit, ‘een lang en eindeloos gedicht’, zoals de kunstenaar het zelf in zijn voorwoord noemt. Want, zoals de schilder De Cordier, in zijn serie ‘Nada’, door grote kruisen met een dikke zwarte verflaag te overdekken de figuur van de gekruisigde reduceert tot een schim in een twilight zone voorbij de scheiding van zijn en niet-zijn, voorbij de onderscheiding van alles en niets, zo bereikt de denker De Cordier in dit boek met het woordje ‘God’ een soortgelijk resultaat. Het voorstellingsvermogen loopt door oververzadiging dood, de mysterieuze volheid van de werkelijkheid schemert onverminderd door. Dieu, luidt de titel: de komma hoort erbij. De Cordier sluit de zaak niet af. Achter de komma komt er leegte, maar juist daarin zit leven, en voelen wij verder.
Met zijn kunst zoekt Thierry De Cordier de stilte en de leegte op, daar vindt hij volheid. Het is geen toeval dat hij in deze bloemlezing geregeld ook mystici citeert. En dat de compacte woordenstroom aan het einde plaatsmaakt voor ruim twintig witte bladzijden, of liever, ruim twintig bladzijden wit. Die zijn er niet om snel weer met nieuwe uitspraken over God te worden opgevuld. Maar om de lezer uit te nodigen na zoveel drukte eindelijk tot stilte te komen en daarin te verwijlen.
Thierry De Cordier, Dieu, , MER. Paper Kunsthalle, Gent, 2017, 284 blz., 39 euro, ISBN 9789492321664.