Nynke Van Uffelen*
Wat is kunst? Dat wat duur is en in het museum hangt, dat wat schoonheid heeft, dat wat gemaakt is door een kunstenaar? Deze klassieke filosofische vraag levert gegarandeerd een leuke conversatie op in het klaslokaal of op café. Maar sinds kort is het vraagstuk nog ingewikkelder geworden, en dat komt door een nieuwe technologische ontwikkeling: NFT’s. Al van gehoord? Er gebeurt momenteel iets heel geks online, en in dit korte essay probeer ik – proberen! Ik ben geen expert, wel een nieuwsgierige filosoof – om er vat op te krijgen, met ethische voetnoten en al.
Een NFT staat voor non-fungible token, wat iets betekent als ‘niet-inwisselbaar/onvervangbaar token’. Eigenlijk is het een authenticiteitsbewijs voor digitale bestanden zoals plaatjes (.jpeg), heel korte filmpjes (.gifs), of muziekbestanden. Deze audio- of visuele content kan uiteraard gewoon gekopieerd worden op je computer. Je kan een afbeelding downloaden, opslaan, dupliceren, delen, ga zo maar door. Dat, stelde de filosoof Walter Benjamin, was wat de digitale kunst onderscheidt van fysieke kunst: van een schilderij is er maar een, terwijl een foto oneindig vaak gereproduceerd kan worden. Stel dat een perfecte restaurateur de Mona Lisa foutloos zou kopiëren op een ander doek, dan nog was de Mona Lisa II minder waardevol dan het oorspronkelijke werk. Benjamin stelde dat er een soort aura aan het authentieke kunstwerk hangt, en digitale, reproduceerbare kunst heeft dat niet. Er zijn talloze CD’s en DVD’s en als er eentje stuk gaat, kopen we gewoon een nieuwe.
Voor NFT’s een ding waren, was het inderdaad zo simpel. Als je een foto wil bekijken, maakt het niet uit welke versie het is; je kan het document dupliceren, het oorspronkelijke verwijderen, en er is niets aan de hand. Maar door de technologische ontwikkeling die blockchain genoemd wordt, is het mogelijk om een digitaal bestand aan te duiden als ‘het origineel’, en in bezit van iemand: een NFT. Je kan dus een digitaal kunstwerk maken en vervolgens het bestand bestempelen als origineel en in jouw bezit. Kopieën zijn dan niet langer authentiek. Je kan het digitale kunstwerk screenshotten, maar dat is niet hetzelfde.
Deze technologische ontwikkeling leidde tot een ware kunstmarkt voor digitale werken. Voor ongeziene prijzen worden er hele kunstige, maar ook vreselijk onnozele plaatjes en .gifs verkocht. De eerste tweet, bijvoorbeeld, werd in 2021 verkocht voor bijna drie miljoen, en een collage van afbeeldingen getiteld Everydays: The First 5000 Days leverde 69 miljoen dollar op. Zo’n afbeelding kopen houdt in dat je betaalt voor het eigenaarschap van zo’n digitaal bestand. Iedereen kan ernaar kijken en kopieën downloaden, maar het origineel is onvervreemdbaar van jou.
De grote vraag: waarom zou je zoveel geld betalen voor een digitaal bestand als je er ook gewoon gratis naar kan kijken? Het antwoord hierop heeft te maken met schaarste. De standaard economische theorie schrijft voor dat een schaars goed waardevoller is dan een niet-schaars goed. Een reep chocolade kost niet veel, maar in een wereld waarin chocolade bijna niet te verkrijgen is, zal dat ene reepje waarschijnlijk veel meer geld opleveren. Schaarste is waarde. Nu, de introductie van NFT’s betekent eigenlijk het creëren van schaarste. Er is plots maar één aantoonbaar origineel. En oneindig veel kopieën die dus vrij waardeloos zijn. Kortom, door schaarste te creëren, wordt waarde gecreëerd. Een mooi voorbeeld van hoe technologie waardeveranderingen kan voortbrengen.
Waarde gecreëerd door schaarste is ons niet vreemd, dat gebeurt vaak genoeg. De kunstindustrie is gebouwd op dit principe. Van een fysiek kunstwerk is er vaak maar een, en elk exemplaar is uniek. NFT’s imiteren de kunstindustrie, maar dan digitaal. In beide gevallen fungeert kunst vaak als investering, om het individueel vermogen te vergroten. NFT’s zouden zelfs een oplossing kunnen zijn voor digitale kunstenaars die geteisterd worden door piraterij. Eindelijk krijgen authentieke digitale kunstwerken het aura dat ze verdienen.
Wat NFT’s onderscheidt van fysieke kunst, is dat de schaarste in de digitale wereld artificieel is. Er wordt schaarste geïnstalleerd waar helemaal geen schaarste hoeft te zijn. Er zijn altijd genoeg bits, genoeg pixels. Soms is dat terecht – denk aan het harde zwoegen van digitale kunstenaars. Maar soms ook niet. Van werkelijk elk dom ding kan een NFT gemaakt kan worden. Van wat geklieder in Paint, een random screenshot, of het geluid van het dagelijks verkeer in de straat. Als dingen die geen inherente waarde hebben, plots schaars worden, wordt er artificiële waarde gecreëerd. Waarde wordt gegeven aan dingen die inherent waardeloos zijn.
Dit lijkt niet bijster problematisch, maar dat is het wel. De blockchain-technologie die publiekelijk bijhoudt wat van wie is en welke transacties er gemaakt zijn, wat het NFT-authenticiteitsbewijs mogelijk maakt, vereist rijen en rijen computers. Die dingen moeten ergens staan. En nog erger, die computers verbruiken ongelooflijk veel elektriciteit. Momenteel verbruikt Etherium, het blockchainnetwerk dat de meeste NFT’s bijhoudt, net zoveel elektriciteit als heel Kazakhstan – met een voetafdruk even groot als die van Hongarije. En helaas wordt het grootste deel van de elektriciteit nog altijd geproduceerd door niet-hernieuwbare energie, zoals fossiele brandstoffen en aardgas. Er wordt dus ongelooflijk veel energie en CO2 verspild aan dingen die geen inherente waarde hebben, en dat heeft fysieke, ernstige consequenties voor de wereld.
NFT’s zijn ongelooflijk aan het hypen momenteel. De waarde van veel NFT’s, gecreëerd door schaarste en berustend op vraag- en aanbod, is in veel gevallen illusoir. Als het artificiële digitale aura van het origineel doorprikt wordt, zal de NFT-bubbel barsten. Maar wat blijft, is blockchain. Nu houdt de bank voor ons bij wie hoeveel geldt heeft en welke transacties er gebeuren, maar Blockchain maakt zo’n mediërende instantie overbodig. Vragen over digitale authenticiteitsbewijzen, over waarde en waardering, en over digitaal eigenaarschap zullen blijven. Een constante: wat echte, waardevolle kunst is, blijft een goede vraag.
Bronnen
https://www.youtube.com/watch?v=Oz9zw7-_vhM&t=28s&ab_channel=JohnnyHarris, geraadpleegd op 10/01/2022
https://hbr.org/2021/11/how-nfts-create-value, geraadpleegd op 10/01/2022
https://crypto.com/nft, geraadpleegd op 10/01/2022
Walter Benjamin. “The Work of Art in the Age of its Technological Reproducibility: Second Version.” Translated by Edmund Jephcott and Harry Zohn. In The Work of art in the Age of its Technological Reproducibility, and Other Writings on Media. Edited by Michael W. Jennings, Brigid Doherty, and Thomas Y. Levin. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 2008. 19-55.
https://digiconomist.net/ethereum-energy-consumption, geraadpleegd op 10/01/2022