Alanür Aygun*

 

Op 16 september 2022 vond een gedenkwaardige gebeurtenis plaats in de strijd voor vrouwenrechten. Wereldwijd gingen vrouwen wekenlang protesteren tegen het strenge religieuze regime van Iran. Het protest kwam na het overlijden van de 22-jarige Mahsa Amini. Zij was op brutale wijze gearresteerd door de zedenpolitie in Iran omdat ze haar hoofddoek niet op een correcte wijze droeg. Zowel studentes als ouderen trokken wekenlang de straat op. Met hun hoofddoeken boven het hoofd zwaaiden ze als teken van protest tegen het repressieve regime. Dit protest overschreed de grenzen van Iran en veroorzaakte wereldwijd ophef. In Berlijn organiseerde het ‘Woman Life Freedom Kollektiv’ een grootschalig protest, waarbij 80 000 mensen op straat kwamen om solidair te zijn. Op sociale media konden Iraanse vrouwen rekenen op de steun van andere vrouwen en beroemdheden, onder wie Marion Cotillard, Juliette Binoche en Angèle. Zij knipten symbolisch hun haarlokken af om hun steun te uiten.

Het feit dat vrouwen op zo’n grote schaal hun steun hebben betuigd, onderstreept de dringende behoefte aan verandering. Zelfs binnen Iran, waar opstandig zijn vooral voor vrouwen, geen gemakkelijke opgave is, toont dit dat de tijd rijp is voor verandering. De beperkte vrijheid voor vrouwen in Iran is echter slechts één voorbeeld van vele gevallen waar vrouwen lijden onder een gebrek aan vrijheid. Er zijn talloze andere situaties die vergelijkbaar zijn, maar niet tot zo’n grootschalig protest hebben geleid. Neem bijvoorbeeld  Saudi-Arabië, waar vrouwen pas sinds 2015 stemrecht hebben gekregen. Om een vergelijking te maken, algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen en vrouwen bestaat in België sinds 1948. Dit contrast wijst op een gebrek aan gelijkheid, maar ondanks dat hebben er zowel binnen Saudi-Arabië als in de internationale gemeenschap geen grootschalige protesten plaatsgevonden. Wat maakt de case van Mahsa zo anders? Wanneer protesteren vrouwen en wanneer niet?

Vrouwenrechten

‘Wanneer vrouwenrechten niet worden gerespecteerd, is er meer kans op vrouwenprotest’, aldus de politicologen Amanda Murdie en Dursun Peksen. Vrouwen die leven in een staat waar internationaal erkende vrouwenrechten niet worden gerespecteerd, zullen zich achtergesteld voelen ten opzichte van de mannen die er wonen en die niet met dezelfde problemen te maken hebben. Dit roept gevoelens van ontevredenheid op bij vrouwen en naarmate deze ontevredenheid toeneemt, zal de kans groter worden dat vrouwen gaan protesteren. Dit zien we duidelijk in het geval van Iran, waar vrouwen jarenlang door het regime worden onderdrukt met bijvoorbeeld strenge voorschriften over het uiterlijk. Naast de vrouwenprotesten in Iran zijn er nog andere voorbeelden waar vrouwen collectieve acties begonnen om verandering te zien.  In 2012 werden in verschillende landen op Vrouwendag protesten georganiseerd om gelijke politieke vertegenwoordiging te realiseren (Bosnië), vrouwenrechten te laten opnemen in de nieuwe grondwetsontwerpen (Tunesië en Egypte) of bijvoorbeeld ook voor de uitbreiding van de economische rechten voor vrouwen (Spanje).

Vrouwenorganisaties

Vrouwenorganisaties zijn een andere belangrijke factor die vrouwen stimuleren te protesteren. Deze organisaties hebben middelen en plannen, en coördineren evenementen, vergroten de kans op mobilisatie door oproepen te versturen naar leden, delen communicatiemiddelen (zoals telefoons) uit om hun protestboodschap zo veel mogelijk te verspreiden,… Er zijn tal van voorbeelden van vrouwenorganisaties die een belangrijke rol spelen in mobilisatie. In de dictatuur van Togo waar mensenrechten ver te zoeken zijn, heeft de vrouwenorganisatie ‘Lets Save Togo’ een belangrijke rol gespeeld in het organiseren van vrouwenprotest tegen de regering in de hoofdstad. Een ander voorbeeld van een belangrijke organisatie is de ‘Four Mothers’ vrouwenorganisatie in Israël die protestactiviteiten heeft georganiseerd tegen de inzet van troepen in Palestina. Dus hieruit stellen we vast dat wanneer vrouwenorganisaties meer aanwezig zijn in een staat, de kans op vrouwenprotest groter wordt.

In Iran is er bijvoorbeeld ‘The Women’s organization of Iran’. Deze vrouwenorganisatie zet zich in voor veranderingen in anti-vrouwenwetten. De organisatie hoopt zoveel mogelijk vrouwen van verschillende socio-economische achtergrond in Iran aan te trekken om samen hun doelen te bereiken. Deze organisaties zijn belangrijk binnen de samenleving omdat ze naast het organiseren van protestbewegingen, ook een toezichthoudende rol hebben bij de uitvoering van regelgeving. Ze zetten stappen om de kwaliteit van de samenleving te verbeteren.

Economische welvaart

Een andere factor die de kans op vrouwenprotest verhoogt, is het land waar je in woont. Vrouwen zullen gemakkelijker deelnemen aan collectieve actie in rijkere landen. Dit komt omdat deze ontwikkelde landen over meer middelen beschikken waarvan ook vrouwen gebruik kunnen maken om collectieve actie te organiseren. In ontwikkelde landen is de aankoop van telefoons, computers, kantoorruimte en andere nodige middelen gemakkelijker dan in minder ontwikkelde landen. Dus economische welvaart speelt ook een rol bij het inschatten van manifestaties van vrouwenprotesten.

Politieke context

Ook de politieke context van een land speelt een rol bij de vraag of vrouwen zullen demonstreren of niet. Vrouwen moeten er vertrouwen in hebben dat het protest een politiek resultaat zal opleveren, maar het is ook belangrijk te weten dat de regering bereid is de beweging te tolereren. Wanneer vrouwen in een context leven waarbij het regime tolerant is voor de protest en bereid is te luisteren naar het volk en veranderingen door te voeren, dan verhoogt dit de kans op georganiseerd protest. Dus een open politieke context vergemakkelijkt de mobilisatie van vrouwen, maar een te open politieke context zorgt voor een andere dynamiek. Een zeer open politieke context met verschillende traditionele politieke kanalen zorgt ervoor dat mensen minder behoefte hebben om te protesteren omdat er allerlei andere manieren zijn om een probleem aan te kaarten. Dus open regimes maken collectieve actie mogelijk, maar hoe meer open een regime, hoe minder nood aan protest.

Iran is geen voorbeeld van een open politiek regime waar protest gemakkelijk te organiseren is. De protesten in Iran gebeuren in een gesloten politiek regime. Hiermee wordt bedoelt dat burgers minder opties hebben zichzelf te uiten via traditionele politieke kanalen. Een voorbeeld om dit te verduidelijken is dat vertegenwoordigers minder bereikbaar zijn en minder bereid zijn effectief te luisteren naar wat het volk wil. Dit zorgt ervoor dat protest als een van de weinige opties overblijft.

Dus vrouwenprotest komt vaker voor in besturen die zowel democratische als autoritaire kenmerken vertonen dan in volledige liberale democratieën of volledig autoritaire regimes.

Case study: De Egyptische Revolutie van 2011

Een sprekend voorbeeld van vrouwen die protesteerden en uiteindelijk duurzame resultaten bereikten, is de Egyptische Revolutie van 2011. De samenleving voor de revolutie vertoonde duidelijke tekenen van een patriarchale structuur, waarin mannen bevoorrecht waren door hun controle over economische en politieke kwesties en door de dominante posities die ze innamen. Deze situatie resulteerde in een vorm van machteloosheid bij vrouwen.

Aanvankelijk had de revolutie geen expliciete gendergelijkheidsagenda. Deze ontstond pas nadat vrouwen zich aansloten bij de protesten tegen het autoritaire regime van president Mubarak. Deze protesten gaven vrouwen in feite de kans genderongelijkheid aan te pakken.

Sinds de revolutie hebben vrouwen stappen voorwaarts gezet in de richting van gendergelijkheid. Dit dankzij de veranderingen in politieke en juridische aspecten, maar vooral ook door de inspanningen tijdens en na de revolutie van vrouwenbewegingen en individuele vrouwen. Na de val van het Mubarak-regime, raakten veel vrouwengroepen betrokken bij demonstraties, wat uiteindelijk leidde tot de oprichting van nieuwe vrouweninitiatieven. Belangrijk hierbij was de oprichting van de Coalitie van Egyptische Feministische Organisaties. Deze coalitie ontmoette presidentskandidaten en richtte een onderzoeksgroep op die werkte aan een gendergevoelige grondwet.

De impact van de revolutie voor vrouwen blijkt onder andere uit het feit dat Bothaina Kamel zich kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen in 2012. Hoewel ze niet slaagde in het verzamelen van de benodigde handtekeningen voor haar nominatie als presidentskandidaat, kan haar kandidatuur zelf worden beschouwd als een postrevolutionair resultaat. Bovendien keurde het eerste parlement na de val van Mubarak een wet goed die financiële en medische steun bood aan huishoudens met een vrouw aan het hoofd. Voor het eerst in de constitutionele geschiedenis van Egypte werden sekshandel, alle vormen van mensenhandel en seksuele misdrijven verboden. De grondwet van 2014 wijzigde ook de status van de vrouw. In tegenstelling tot de grondwet van 2012 die vrouwen als zusters van mannen beschouwde, stelt de tekst van 2014 dat vrouwen gelijk zijn aan mannen. Daarnaast werd de wettelijke bescherming van de lichamelijke integriteit van vrouwen versterkt. Deze veranderingen in wetten zijn van groot belang gezien het hoge niveau van geweld tegen vrouwen.

In een wereld waar vrouwen vaak gedwongen zijn te strijden voor hun basisrechten, is het van cruciaal belang dat vrouwen bereid zijn op straat te komen wanneer dat nodig is. Het is belangrijk om te begrijpen dat wanneer vrouwen zich genoodzaakt voelen om de straat op te gaan en hun stem te verheffen, dit een duidelijk signaal is dat verandering noodzakelijk is. We mogen de impact van vrouwenorganisaties en vrouwenprotest niet onderschatten.

 

Alanür Aygun heeft een Bachelor in de Politieke Wetenschappen, en werkt nu aan een master Internationale Betrekkingen en Diplomatie aan de  Universiteit Antwerpen.

 

Literatuur

Alexander, A. C., & Apell, R. (2016, 2016/09/01). How does civil conflict influence gender equality? A case study of the Egyptian Revolution 2011–2013. International Review of Sociology, 26(3), 529-545. https://doi.org/10.1080/03906701.2016.1223043

Lecluyse, L. (2022). Iraanse protesten waaien over naar scholen: jonge studentes trekken de straat op en zwaaien met hoofddoeken boven hun hoofd. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/04/iraanse-studentes-doen-hoofddoek-af-als-protest-tegen-overheid/

Murdie, A., & Peksen, D. (2015, Mar). Women and Contentious Politics: A Global Event-Data Approach to Understanding Women’s Protest. Political Research Quarterly, 68(1), 180-192. https://doi.org/10.1177/1065912914563547

Schillewaert, N. (2022). Van Angèle over Marion Cotillard tot Juliette Binoche: wereldsterren knippen haarlokken als steun voor protesten in Iran. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/05/iran-hair-for-freedom/

Vanhelden, V. (2022). 80.000 mensen betogen in Berlijn uit solidariteit met protesten in Iran VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/22/protest-berlijn/