In deze reeks korte bijdragen reflecteren redactieleden van Streven Vrijplaats op de spanning tussen het gezond verstand en een ongezonde controledrift, zoals die recent door filosoof Giorgio Agamben ter discussie werd gesteld. Aflevering 7 is van de hand van Dirk De Bièvre.
Beste Ludo,
Beste Streven-lezer,
Zoals we van onze rebelse éminence grise Ludo Abicht gewoon zijn, legt hij de vinger op een wonde in deze Corona-tijden. Hij doet dit met de weerbaarheid van wie graag op zoek gaat naar fundamentele principes: die ter vrijwaring van de vrijheid in de liberale democratie, ook en vooral in tijden van noodtoestand. Nochtans blijft er één grote olifant in de kamer staan: de zelf-machtiging en waarheidscontrole zonder tijdslimiet door het Orban-regime in Hongarije, lidstaat van de EU.
Hoe moeten de EU instellingen en de andere lidstaten daarop reageren?
Daar ben je met een filosofische, en dus helaas slechts wat moralistische, principe-discussie nog niet uit… We mogen dan wel al weten dat de Orban-regering de scheiding der machten en de persvrijheid voor onbepaalde tijd heeft opgeheven. Maar wat zullen we doen? Hoe zullen wij handelen?
Niemand van ons die goed zeker durft te zijn. Ostracisme? Incorporatie? Juridische vervolging? De Europese Commissie achter de Hongaarse regering aan laten gaan? Geld afnemen?
De eerste optie is de meest radicale: Hongarije uit de Europese Unie gooien. Maar zelfs als we dat met zijn allen zouden kunnen en durven, kan dat nog altijd averechts werken: ‘Zie je wel, hoe exclusief en intolerant die EU wel niet is.’
De strategie van incorporatie en afwachten – pappen en nat houden – was de strategie tot nu toe. Die schijnt niet zonderbaar goed gewerkt te hebben. De polit-Profi Orban bedrijft daar met grote virtuositeit de kunst van het incrementalisme. Twee stapjes naar de autoritaire staat, één stapje achteruit. ‘Oh, excuseer! Deze procedurele hervorming in ons rechtsapparaat vonden jullie te verregaand? Dan veranderen wij natuurlijk vol goede wil even de formulering in deze ene wet.’
Dan maar de juridische weg? We laten het Europees Hof onder leiding van Koen Lenaerts haar werk doen. Maar zoals elk nationaal of internationaal gerechtshof spreekt dit orgaan tot de juristen en niet tot het brede publiek, noch binnen de EU, noch binnen Hongarije – daar zijn gerechtshoven niet voor gemaakt.
Dan maar met de vinger wijzen naar de supranationale Europese Commissie: jullie zijn de hoeder van de verdragen en daarin staat dat jullie de rechtstaat zullen beschermen. En jullie kunnen hen toch scherp veroordelen? Waarop wachten jullie dan? Maar zelfs als de Commissie die hoge toon zou aanslaan, wat zal Orban daar wat graag het schild van de nationale soevereiniteit voor zijn borst zetten! Het nieuwe Kremlin staat in Brussel!!
De vereende krachten van de Commissie en het Hof dan maar? De Commissie vraagt aan het Hof in Luxemburg de vernietiging van een reeks wetten die de volmachten voor de regering ingesteld hebben en die de waarheidscontrole over de pers unilateraal in de handen van de regering hebben gelegd. Dan hebben ze hun deel van het werk verricht. Dan ligt de bal in het kamp van Hongarije. Wel ja, het zou kunnen werken. Het zou evengoed niet kunnen werken. Het lijkt me een koud kunstje even een gehorig parlement waar twee derde van de leden tot de regeringspartij behoort een aantal wetten te laten herschrijven. Zal de liberale democratie daarmee terug geïnstitueerd zijn? Laten we even sceptisch blijven.
Nog een optie: wie niet horen wil, moet voelen! Goed handelingsprincipe zou je denken. ‘Sancties, nu!’ Helaas weten we dat die bijna altijd averechts werken, een mooi rally around the flag creëren, en een slachtofferrol bevorderen – voor autoritaire regimes een heel attractief scenario. Maar verder: zelfs al zou deze optie doelmatig zijn, is ze hopeloos onrealistisch omdat het budgettair kader van de Europese Unie unanimiteit onder alle lidstaten vereist. Vergeet het dus.
Misschien doet onze sluwe Eurocommissaris Reynders dit nog zo slecht niet door een permanente peer-dialogue tussen alle EU-lidstaten te organiseren over het respect voor de rechtsstaat – tot deze elkaar hebben platgepraat en de Hongaarse regering haar kar keert?
Niemand van ons die het antwoord echt kent. Hoogdravende principes die ons dierbaar mogen zijn, die we wenselijk en zelfs noodzakelijk achten – prima. Maar weten is nog niet weten hoe te handelen.
De diagnose hebben we. Het vaccin nog niet.
Wat was ook weer het derde luik van Kants project? Oh ja, de hoop! Laat ons hopen dat een gebricoleerde combinatie van de betere bovenvermelde strategieën vele Hongaarse burgers een hart onder de riem steekt.