De concrete aanleiding voor dit artikel zijn de vele vergelijkingen die worden gemaakt tussen de versie van Jolene zoals Dolly Parton die in 1974 wereldkundig maakte en de versie die Beyoncé in 2024 de wereld instuurde. De versie van Beyoncé is beduidend anders dan het origineel. Beyoncé heeft duidelijk haar eigen ding gedaan met deze ondertussen wereldberoemde klassieker over verraad, jaloezie en bewondering. Toch is Dolly Parton ook zelf enthousiast over de cover en vermoedelijk niet alleen omwille van de royalty’s.[1]
Om de eigenzinnige en eigentijdse versie van Beyoncé beter te begrijpen, wil ik in dit korte artikel twee zaken doen. Eerst wil ik inzoomen. Wat maakt dat dit lied onlosmakelijk verbonden is met Dolly en wat is het verhaal erachter op microniveau? In een tweede beweging wil ik dan uitzoomen. Hoe kadert Jolene in het oeuvre van Dolly Parton en wat maakt dit lied zo typisch Dolly? Waarom willen andere artiesten dit lied zo graag coveren? Pas als beide bewegingen in overweging genomen worden, wordt de betekenis en het eigen karakter van Beyoncé’s versie duidelijk(er). Het wordt hopelijk duidelijker waarom dit lied de tand des tijds heeft doorstaan en ook zal blijven doorstaan.
Voor de hier volgende analyse, maak ik dankbaar gebruik van twee boeken die recent over Dolly Parton en haar muziek zijn verschenen. Hoewel beide werken zijn gepubliceerd voor de cover van Beyoncé en, ook niet onbelangrijk, voor Dolly’s eigen album Rockstar uit 2023, ben ik ervan overtuigd dat de inzichten vrij eenvoudig door te trekken zijn naar vandaag. Het eerste boek is van Lydia R. Hamessley en gaat dieper in op de teksten van Dolly Parton. Hamessley is professor aan Hamilton College en kijkt voornamelijk naar de teksten en de composities van de muziek. Dit boek heeft een duidelijk analytisch en academisch profiel.[2] Het tweede boek is dat van Lynn Melnick en is een meer doorleefd en persoonlijk verhaal van hoe de muziek van Dolly door haar leven heen is geweven. Het gaat over trauma, doorzetten en overleven, thema’s die duidelijk terug te vinden zijn in sommige van Dolly’s liedjes.[3]
Jolene is een van de bekendste ‘songs’ van Dolly. Het is een van háár bekendste songs omdat haar eigen originele versie vermoedelijk nog steeds de bekendste versie is. In 1974 verscheen het origineel op hetzelfde album als I Will Always Love You. Ook dit lied is ondertussen een tijdloze klassieker, maar menigeen zal van dat lied vooral de versie van Whitney Houston kennen. In tegenstelling tot I Will Always Love You is Jolene dus nauwer verbonden met Dolly. Het heeft een heel eigen geluid, muzikaal klinkt het overbekend, maar het heeft een zodanig repetitieve tekst waarin vooral de herhaling van de naam van de ‘tegenstander’ het lied iets doordringend geeft. Inhoudelijk vat het lied een complex amalgaan van wanhoop, vurigheid, verlangen en obsessie samen. De zangeres in eerste persoon smeekt en pleit op een manier die diepe gevoelens verraadt. Telkens Dolly de naam Jolene zingt klimt ze omhoog op de toonladder om daarna weer te dalen en op exact dezelfde toon uit te komen. Ook muzikaal zit dit lied, aldus Melnick en Hamessley, knap in elkaar.[4]
Melnick benadrukt bij Dolly de authenticiteit van haar stem, maar ook, en hiermee komt de tekst overeen met de stem, de kwetsbaarheid ervan. Een van de dingen in het lied waar zowel Melnick als Hamessley op wijzen, is dat Dolly bijna obsessief de naam van haar rivale blijft herhalen. Het klinkt bijna als een toverspreuk, maar, tegelijkertijd, verschuift dit de focus van een complexe driehoeksverhouding naar een 1-op-1 verhouding tussen beide vrouwen. In hoeveel relaties zou het smeken en het pleiten voor erkenning niet net gericht zijn op de partner die in beproeving wordt gebracht? De zangeres van Jolene legt haar hele leven in de handen van de tegenpartij zonder de man in kwestie (in dit lied is het nu eenmaal een man die al dan niet zou kunnen toegeven aan de avances van Jolene) aan te spreken of er zelfs maar bij te betrekken. In de tekst spreekt Dolly geen verwensingen of bedreigingen uit. Meer zelfs, uit de woorden van Dolly schemert eigenlijk ook oprechte bewondering door voor de fysieke aantrekkingskracht van Jolene.
Het is een machteloos pleidooi voor het eigen geluk, van vrouw tot vrouw. En hier ligt, volgens Melnick, iets revolutionair verborgen/geborgen. In 1974 schrijft Dolly een tekst die de agency van de zangeres niet bij de man legt die al dan niet zal vreemdgaan. Nee, het betreft een zaak van vrouw tot vrouw. De eigen complexiteit van Dolly als liedschrijver en zangeres komt hier aan de oppervlakte. In een tijd waarin feminisme vaak nog een scheldwoord was, slaagt Dolly Parton erin de mannelijke partij uit te sluiten, de verterende gevoelens van een mogelijk bedrogen vrouw te uiten en toch de belevenis van die gevoelens naar voren te schuiven van vrouw tot vrouw. Voor wie meer van de teksten van Dolly Parton heeft bestudeerd, is dit een typische Parton move. Feminist zijn zonder het te zeggen, maar tegelijkertijd wel herkenbaar zijn als feministe, voor wie dat wil (h)erkennen.
Ook bij het uitzoomen vallen onmiddellijk enkele zaken op. Jolene is eigenlijk al onnoemelijke aantal keren gecoverd. De versie van Beyoncé is dus niet zo verwonderlijk. Maar geen enkele van die covers heeft Dolly’s eigen versie van de troon kunnen stoten. Er zijn versies met Pentatonix, Olivia Newton-John, Sisters of Mercy, the White Stripes, Lil Nas X en Mindy Smith. Hoewel sommige van deze zangers en zangeressen ondertussen bekender zijn dan Dolly is geen van hun versies meer gespeeld dan het origineel. Het aantal covers en bewerkingen geeft al aan dat geslaagde songs niet zomaar stilstaan. Ze brengen iets teweeg en andere artiesten gaan ermee aan de slag. Bovendien heeft Dolly zelf meerdere versies met telkens andere muzikale arrangementen opgenomen waaruit nogmaals blijkt dat een nummer op meerdere manieren kan bestaan.
Zoals reeds kort aangehaald, Dolly Parton identificeert zich niet, of slechts bij absolute uitzondering, als feministe. Maar de manier waarop ze in de tekst de schoonheid van haar tegenpartij beschrijft, doet recht aan die schoonheid. Het is een bedreigende schoonheid, maar het blijft schoonheid. Op zich is het bezingen van de looks van een tegenstander niet wereldschokkend, maar het geeft het lied een bijzondere dynamiek, een dynamiek die bovendien des te opvallender is in het oeuvre van Dolly. Haar carrière overspant ondertussen meer dan 50 jaar, met vermoedelijk (exacte cijfers zijn er niet) meer dan 3000 liedjes die door haar zijn geschreven en gecomponeerd en meer dan 450 songs die zijn opgenomen. Een van de recepten voor haar succes is dat ze over verschillen heen, wars van alle polarisatie, mensen van allerlei slag aanspreekt en blijft bereiken. Dat doet ze in Jolene door te verwoorden wat een bedreigde partner voelt, maar ook door de bedreiging niet te demoniseren. Dat doet ze in andere liedjes door patriarchale verwachtingen staalhard aan de kaak te stellen, maar tegelijkertijd wel met beide voeten in de Countrymuziek te blijven staan (die overigens niet altijd even vrouwvriendelijk is). Dat doet ze ook door in sommige van haar liedjes de diepste wanhoop uit te zingen, terwijl ze in andere Gospel-geïnspireerde liedjes het over een exuberante boeg gooit.
Jolene is bovendien een van die liedjes die door Dolly’s LGBTQ+ publiek zijn omarmd. Net omdat Dolly, over een periode van 50 jaar, constant is gebleven wie ze is, hoe kunstmatig dat er ook mag uitzien. Maar ook omdat dit lied zoveel bewondering voor de tegenpartij bevat dat het ook iets homo-erotisch heeft. De intimiteit van de zangeres tegenover haar tegenpartij kan op veel appreciatie rekenen. Het repertoire van Dolly is bovendien zo groot dat haar ‘feminisme’ afmeten aan dit ene lied en het dan bovendien vergelijken met de versie van Beyoncé onrecht doet aan haar repertoire. Hamessley en Melnick geven aan dat Dolly in verschillende van haar liedjes de complexiteit van vrouwenlevens weet te vatten, met alle hoogtepunten en diepe dalen die daarbij komen kijken. Vanuit haar zorgvuldig geconstrueerde parodiërende authenticiteit kan ze haar boodschap brengen. De manier waarop ze ongemakkelijke situaties beschrijft laat luisteraars vaak in stilte achter. Een verzameling moeilijke onderwerpen waar Dolly al 50 jaar over zingt bevat onder ander: abortus, stil geboren kinderen, moord uit passie, verraad, jaloezie, gebroken families, zelfmoord en weeskinderen…
Het klopt wel dat de versie van Beyoncé forsere taal bevat terwijl er aan de muzikale kant niet veel gewijzigd is. Terecht merken commentatoren op dat het hoofdpersonage in de cover zich zo nodig met geweld zal verzetten. Zo zingt Beyoncé onder meer: ‘I’m warning you, don’t come for my man’. Even uitdagend klinkt het iets verder: ‘Jolene, I know I’m a queen, Jolene; I’m still a Creole banjee bitch from Louisianne (don’t try me)’. Jolene kan duidelijk aan een pak slaag verwachten als ze te dichtbij komt. De ontrouw van de echtgenoot van Beyoncé is trouwens publiek geheim wat haar zeker in dit lied wel wat geloofwaardigheid oplevert.
Ik ben echter van mening dat, het geheel van Dolly’s carrière in ogenschouw nemend, er toch iets te zeggen valt voor de originele versie. De woorden zijn zorgvuldiger gekozen en doen mogelijk wat soft aan, maar het zijn woorden uit 1974. Het oeuvre van Dolly is bovendien niet zomaar voor één gat te vangen. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in een eerder onbekend lied uit 2006. In Travelin’ Thru lijkt Dolly in eerste instantie te zingen over een soort van bedevaart of een moeilijke tocht. Zowel Melnick als Hamessley koppelen dit lied aan Dolly’s steun voor de film Transamerica over het leven van een transvrouw. Vandaag zou die film anders zijn gemaakt, maar bijna 20 jaar geleden was het revolutionair. Dolly’s lied dat ze speciaal voor de film heeft geschreven, kan zowel in kerken als in danszalen worden gezongen. Opnieuw een teken van hoe Dolly met de kracht van woorden het moeilijk bespreekbare in al zijn nuance toch aan de oppervlakte doet komen. Ze heeft daarvoor de kracht van woorden en niet altijd woorden van kracht (the power of words versus words of power).
Over Jolene is het laatste woord nog niet gezongen of geschreven. Voor de geïnteresseerde lezer of luisteraar, Cam, een hedendaagse en minder bekende zangeres, heeft in 2017 nog Diane uitgebracht. Daarin vertolkt ze het perspectief van Jolene die dus de even fictieve Diane toezingt met als eerste vers ‘Oh, I promise I didn’t know he was your man’. Het staat dus niet stil. Zowel de versie van Beyoncé als die van Dolly hebben hun verdienste. De eerstgenoemde is forser en directer, de laatstgenoemde is subtieler en meer gelaagd. En hoe verrassend dat ook mag klinken voor iemand die er prat op gaat kunstmatig uit te zien, bij Dolly Parton is het origineel bijna altijd beter dan de kopie net omwille van de authenticiteit.
Jens Van Rompaey (1995) is aspirant fundamenteel onderzoek van het FWO en werkt momenteel aan een doctoraat in de ecclesiologie aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Met een master in de wijsbegeerte en een Research master in de theologie en religiewetenschappen verdiept hij zich in de intersectie van geloof, cultuur en dagdagelijks leven. Af en toe laat hij zich verleiden door luchtigere thema’s zoals Dolly Parton en Stefan Zweig.
[1] Zonder volledig te kunnen zijn, zie bijvoorbeeld:
https://edition.cnn.com/2024/06/03/entertainment/dolly-parton-beyonce-jolene-lyrics/index.html
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/03/31/dolly-parton-jolene-beyonce/
[2] Lydia Hamessley, Unlikely Angel. The Songs of Dolly Parton, University of Illinois Press, Urbana, 2020.
[3] Lynn Melnick, I’ve Had to Think up a Way to Survive. On Trauma, Persistence, and Dolly Parton, Spiegel & Grau, New York, 2022.
[4] Voor een diepgaandere studie, zie in het bijzonder: Melnick, I’ve Had to Think up a Way to Survive, blz. 59–70.
