Boekbespreking Herman Simissen*

 

Ruim driekwart eeuw na zijn overlijden wordt Ivor Gurney (1890-1937) gezien als een van de belangrijkste Engelse dichters en componisten van de twintigste eeuw. Deze reputatie heeft zich vooral postuum ontwikkeld, als begrijpelijk gevolg daarvan dat veel van zijn werk pas na zijn dood werd gepubliceerd. En dit heeft dan weer alles te maken met het feit dat Gurney de laatste vijftien jaar van zijn leven verbleef in een inrichting. Gewoonlijk wordt dit in verband gebracht met zijn ervaringen als frontsoldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog: Gurney zou hebben geleden aan de gevolgen van shell-shock. Weliswaar schreef hij de eerste jaren na zijn opname koortsachtig muziek en poëzie, maar verreweg de meeste van zijn composities en gedichten kwamen niet naar buiten. Pas de laatste jaren wordt gewerkt aan een systematische uitgave, waarbij overigens het sterke vermoeden bestaat dat nogal wat van zijn werk, vooral composities, verloren is gegaan. Maar juist omdat de reputatie van Gurney door de postume publicaties alsmaar groeit, klonk de roep om een omvattende biografie de laatste jaren steeds luider.

Deze roep is onlangs beantwoord met het – eindelijk: het boek werd al jaren geleden aangekondigd – verschijnen van Dweller in Shadows van Kate Kennedy. Deze auteur is zowel letterkundige als musicologe, en daarmee bij uitstek gekwalificeerd om de biografie van het dubbeltalent Gurney te schrijven. En, het zij meteen opgemerkt, daarin is zij met verve geslaagd: zij heeft een meeslepend en indringend boek geschreven, waarin zij probeert de samenhang tussen het leven en het werk van Gurney duidelijk te maken. Gurney was van eenvoudige afkomst: zijn vader, met wie hij een goede band had, was kleermaker in Gloucester; de verhouding met zijn moeder was daarentegen uiterst moeizaam. Het muzikale talent van Ivor Gurney bleek al snel, toen hij als jongetje zong in het kathedrale koor van Gloucester; hij kreeg orgel- en pianoles, en schreef als veertienjarige zijn eerste composities. Een carrière in de muziek lag daarom voor de hand, ook al maakte zijn familie zich zorgen over de bestaanszekerheid van een musicus. Gurney ging studeren aan het Royal College of Music in Londen, een studie die werd onderbroken toen hij tijdens de Eerste Wereldoorlog als vrijwilliger dienst nam. Als soldaat begon hij met het schrijven van poëzie, met name omdat componeren aan het front moeilijk was – al schreef hij letterlijk in de loopgraven enkele prachtige liederen. Aangezien hij als componist een grote voorliefde had voor het toonzetten van gedichten, was hij zeer vertrouwd met vooral de Engelse poëzie toen hij zelf begon te dichten. Hij ontwikkelde zich razendsnel van een traditionele dichter tot een vernieuwer – met name in zijn naoorlogse werk, waarin het verwerken van zijn oorlogservaringen het belangrijkste thema was, blijkt hij een oorspronkelijke stem in de Engelse dichtkunst die allerhande conventies doorbrak. Kate Kennedy beschrijft in haar boek, hoe de mentale problemen die ertoe leidden dat Gurney in een inrichting belandde hem al voor de oorlogsjaren parten speelden. Zijn oorlogservaringen kunnen dan ook niet worden beschouwd als de oorzaak van zijn klachten; wat de oorzaak wel was – mogelijk zijn van jongs af aan moeilijke verhouding met zijn moeder, of wellicht onderdrukte homoseksualiteit, zoals zij voorzichtig suggereert – moet zij uiteindelijk in het midden laten. Dat de behandeling die hij onderging in de beide inrichtingen waar hij achtereenvolgens verbleef niet bevorderlijk was voor zijn toestand, wel integendeel, maakt zij overtuigend duidelijk.

Dweller in Shadows is zonder meer een prachtig boek: een met liefde en uitstekend geschreven portret, gebaseerd op uitvoerig onderzoek, van een componist en dichter wiens betekenis meer en meer wordt onderkend, bezien in de context van de Engelse (cultuur)geschiedenis in de eerste helft van de twintigste eeuw.

 

 

Kate Kennedy, Dweller in Shadows. A Life of Ivor Gurney, Princeton University Press, Princeton en Oxford, 2021, hardback, ISBN 9780691212784, 512 blz., geïllustreerd, € 33,00