Lessenpakket Burgerschap: maatschappelijke perspectieven op Covid-19
Een interview met Nynke van Uffelen
Door Annemarie Estor
Annemarie: UCSIA heeft zojuist een lessenpakket gelanceerd over Covid-19. De lessen zijn gratis te downloaden op deze site. Ik heb begrepen dat jij de projectverantwoordelijke was hiervoor, Nynke. Kun je me vertellen waarom jullie dit initiatief hebben genomen?
Nynke: De aanleiding was – sorry voor de dooddoener – de coronacrisis. Niet alleen UCSIA heeft zijn werkzaamheden moeten wijzigen; de hele maatschappij heeft een U-turn oftewel een haarspeldbocht moeten maken. Zo’n crisis doet reflecteren over de richting die we willen inslaan. UCSIA besloot daarom om een reeks digitale webinars te maken over allerlei perspectieven op de coronacrisis. Want de virologische blik, die hebben we al vaak genoeg gezien. Er zijn allerlei andere aspecten van de situatie die minder belicht worden: Wat betekent Covid-19 voor de geloofsbeleving, spiritualiteit en mentale gezondheid? Kan de coronacrisis een leerkans zijn om de klimaatcrisis aan te pakken? Welke minderheden worden vaak vergeten? Is er nood aan meer warme of koude solidariteit?
Annemarie: Vonden de makers van het lessenpakket dat er over Covid-19 onvoldoende evenwicht in de berichtgeving is?
Een wereld #beternacorona moet holistisch bekeken worden. Niet alleen de wetenschappelijke stem doet ertoe: ook filosofische, geestelijke, economische, psychologische, sociologische, politieke, juridische, linguïstische, filosofische… perspectieven zijn essentieel. Het lessenpakket behandelt allerlei wicked problems gerelateerd aan de coronacrisis.
Annemarie: Schieten de media tekort op dit moment? Zijn de virologen niet oververtegenwoordigd in het nieuws?
Nynke: Goh, ik heb ongelooflijk mooie opiniestukken en interviews gelezen over al die missende perspectieven. Veel goede journalisten vechten om de verbreding van het debat. In bijna elke les zijn een of twee nieuwsartikelen verwerkt, vaak met een tegenstrijdig standpunt. Je weg vinden in het gekakel, dat is óók burgerschap.
Annemarie: Maakt interdisciplinaire kennis iemand een betere burger?
Nynke: Dat hoeft niet per se. Met deze lessen burgerschap wilden wij ook bijdragen aan een brede solidariteit. Brede vormen van solidariteit zijn meer dan ooit nodig. De inzet voor mensen die je niet kent, mensen voor wie je niet eens empathie voelt, vreemden. De lessen zetten daarom ook sterk in op burgerschapsattituden en -vaardigheden. Kritisch denken, argumenteren, vreedzaam conflicten oplossen, respect.
Annemarie: Maar hoe kun je empathisch zijn zonder dicht bij elkaar te komen? Bestaat empathie nog in een wereld zonder aanrakingen?
Nynke: Ik denk dat het ongelooflijk moeilijk is om empathie op te wekken vanachter een computerscherm. Begrip verbrokkelt al snel als je geen gezichten en wel facebookreacties ziet. Natuurlijk kan het, maar het gelaat van de ander doet toch veel. Een burger in een democratie heeft idealiter een open houding: je moet kunnen accepteren dat de ander ook gelijk kan hebben, of toch minstens dat de ander een legitieme claim kan maken, ook al ben jij het er niet mee eens. We moeten daarvoor écht naar elkaar kunnen luisteren en een zeker inlevingsvermogen hebben. Jürgen Habermas spreekt over role-taking en Hannah Arendt over een enlarged mentality. Ik denk niet dat langdurig afstandsonderwijs burgerschapsvorming ten goede doet.
Annemarie: Voor wie zijn de lessen bedoeld?
Nynke: De lessen kunnen gegeven worden aan leerlingen in het 5de en 6de jaar van het secundair onderwijs in Nederland en België. De meeste lessen zijn geschikt voor het aso en tso – of het vwo en de havo. Met aanpassingen zijn ze ook zeker bruikbaar in het bso of het vmbo. Per les staat aangegeven bij welke vakken de lesinhoud past. De lessen kunnen aangepast en hervormd worden naargelang de klas. Ze kunnen door elkaar gegeven worden, of via pick ’n mix, of mix ’n match.
Annemarie: Wat zou je de leraren willen meegeven die overwegen met dit pakket van start te gaan?
Nynke: Geef je leerlingen het woord. Burgerschap gaat over het heft in eigen handen nemen. Dat is immers wat een democratie onderscheidt van een tirannie: we kunnen zelf de wetten ontwerpen waar we ons aan moeten houden, à la Kant. Laat je leerlingen spreken, dialogeren, argumenteren, bekritiseren en opinies vormen. Niets is zo funest voor een gezond politiek klimaat als gevoelens van machteloosheid.