John Alonzo Dick*
Vorige week had ik een lang gesprek met een vriend over de evolutie en de ontwikkeling van de mens. Op het einde zei hij: ‘Ontwikkeling is goed, maar waar het aankomt op de natuur zijn sommige dingen in steen gebeiteld. Zij veranderen niet.’ Zijn opmerking leidt het onderwerp van deze bijdrage in: natuurlijk zijn.
De katholieke leer over de moraal is van oudsher gebaseerd op het natuurrecht, en niet rechtstreeks op de Bijbel of openbaring. De katholieke traditie leert dat de menselijke rede, door na te denken over de menselijke natuur, tot ware ethische wijsheid en kennis kan komen.
In de meest algemene zin betreft het natuurrecht de hele ordening van dingen die ons tot mensen maken, en die bijdragen aan de ontwikkeling van de mens. Maar het begrijpen van het natuurrecht zou historisch bewustzijn moeten omvatten: het erkennen van het veranderende en meervoudige karakter van de menselijke ervaring en expressie. Ongelukkig genoeg is dat niet altijd het geval. Sommige benaderingen van morele kwesties rond menselijke seksualiteit, bijvoorbeeld, verzuimen genoeg gewicht te geven aan historische en culturele ontwikkelingen, en hechten te veel belang aan een fysicalisme dat al te gemakkelijk de morele aspecten van het handelen vereenzelvigt met de fysieke aspecten. Menselijke seksualiteit gaat over veel meer dan geslachtelijke handelingen.
Tegenwoordig kunnen we twee houdingen tegenover het natuurrecht onderscheiden: de ‘klassieke’ en de ‘historisch bewuste’. We moeten streven naar een evenwicht. De ‘klassieke houding’ benadrukt de verplichting, ingezien door de rede, ons te richten naar de menselijke natuur die volgens sommigen ‘in steen is gebeiteld’. De ‘historisch bewuste houding’ waardeert het veranderende en meervoudige karakter van de menselijke ervaring en expressie.
De ‘klassieke houding’ zal bijvoorbeeld beweren dat homoseksueel zijn onnatuurlijk is, of zoals de catechismus van de katholieke kerk het formuleert: ‘homoseksuele handelingen’ zijn ‘handelingen van grote verdorvenheid’ die ‘intrinsiek verkeerd’ zijn ‘… en strijdig met het natuurrecht’.
De ‘historisch bewuste houding’ zal beweren dat we ooit dachten dat homoseksualiteit onnatuurlijk is, maar nu begrijpen dat sommige mensen van nature homoseksueel zijn. Anderen zijn van nature heteroseksueel. Zij allen hebben ons begrip en steun nodig.
Ik herinner mij hoe een van mijn vroegere studenten, een jonge homoseksuele priester, had besloten zijn erg ‘klassieke’ bisschop te vertellen dat hij homoseksueel was, en dat hij diens begrip en persoonlijke steun nodig had. De bisschop luisterde naar hem, stond toen op en schreeuwde hem toe: ‘Je bent een weerzinwekkend mens. Ga uit mijn ogen, ik wil je nooit meer zien’. Een paar maanden later stuurde de jongeman ’s nachts zijn auto tegen een boom, en bracht zichzelf om.
Gelukkig hebben we echter, anders dan deze verschrikkelijke gemijterde man, ook enkele geweldige pastorale bisschoppen. Op 25 januari jl. brachten zij een verklaring uit, getiteld God Is on Your Side: A Statement from Catholic Bishops on Protecting LGBT Youth (God staat aan jouw kant: een verklaring van katholieke bisschoppen ter bescherming van LHBT jongeren). Hun verklaring stelt dat Jezus genade en mededogen voor alle mensen predikte, in het bijzonder voor degenen die worden uitgesloten en vervolgd. ‘Alle mensen van goede wil’, schreven de bisschoppen, ‘zouden LHBT-jongeren moeten helpen, steunen en beschermen, die veel vaker zelfmoordpogingen doen dan hun heteroseksuele leeftijdgenoten; die vaak dakloos zijn omdat hun familie hen verstoot; die worden afgewezen, gepest en lastiggevallen; die het doelwit zijn van geweld, met alarmerend hoge aantallen’. Deze bisschoppen verdienen erkenning en steun. Zij zijn: Joseph kardinaal Tobin van Newark, New Jersey; aartsbisschop John Wester van Santa Fe, New Mexico; emeritus hulpbisschop Thomas Gumbleton van Detroit; bisschop Robert McElroy van San Diego; bisschop Edward Weisenburger van Tucson, Arizona; bisschop John Stowe van Lexington, Kentucky; emeritus hulpbisschop Denis Madden van Baltimore; bisschop Steven Biegler of Cheyenne, Wyoming; en hulpbisschop John Dolan van San Diego.
De klassieke, gebeiteld-in-steen houding heeft in het verleden echt tot een aantal grote morele problemen geleid, en niet alleen voor homoseksuelen. Slavernij werd ooit als natuurlijk gezien omdat sommige mensen, zoals zwarte Afrikanen, werden beschouwd als van nature minderwaardig aan witte mensen. Nog toen ik in de jaren 1950 op de middelbare school zat, gaf mijn biologieleraar een les over rassenverschillen. Hij liet een wandkaart zien met een Afrikaans hoofd en een wit hoofd. ‘Merk op’, zei hij, ‘dat Afrikanen kleinere hersenen hebben die inferieur zijn aan de hersenen van witte mensen’. Ook zei hij dat Afrikaanse mannen grotere geslachtsdelen hebben dan witte mannen, en dat zij daarom hun seksuele driften niet kunnen beheersen en een natuurlijke neiging hebben tot gevaarlijk en abnormaal seksueel gedrag.
Eeuwenlang hebben vrouwen sterk geleden omdat zij werden beschouwd als van nature minderwaardig aan mannen. In veel landen konden zij, in het verleden, geen bezit in eigendom hebben en niet stemmen. In de hedendaagse samenleving in de Verenigde Staten en in West-Europa zijn veel van die oude vooroordelen gelukkig verdwenen. Als teken van de vooruitgang voor vrouwen heeft de Amerikaanse Munt onlangs zelfs het ontwerp aangekondigd van vijf munten in het kader van het American Women Quarters Program. De munten, die in 2022 worden uitgebracht, zullen eren wat de dichteres Maya Angelou; de astronaut en natuurkundige dr. Sally Ride, de Cherokee-activist en maatschappelijk werker Wilma Mankiller, de voorvechter van vrouwenkiesrecht en docente Nina Otero-Warren en de Chinees-Amerikaanse actrice Anna May Wong hebben bereikt.
In mijn katholieke traditie blijven echter ook nu nog heel wat bisschoppen starre aanhangers van de ‘klassieke houding’, en volgen de leer van de pausen Johannes Paulus II en Benedictus XVI dat vrouwen beneden mannen staan en niet tot priester kunnen worden gewijd omdat ze geen man zijn. Vorige week las ik een artikel over een Amerikaanse bisschop die wilde dat alle kandidaten voor het priesterschap een lichamelijk onderzoek ondergaan, om er zeker van te zijn dat zij niet alleen mannelijke genitalia hebben, maar ook dat zij zowel X als Y-chromosomen hebben – wat bewijst dat zij echt mannelijk zijn.
Paus Franciscus heeft wat kleine organisatorische aanpassingen gedaan ten gunste van vrouwen, maar toch is hij het eens met zijn voorgangers dan het priesterschap is voorbehouden aan mannen. Ironisch genoeg wijzen hedendaagse Bijbelgeleerden en historici van het vroege christendom erop dat de historische Jezus niemand wijdde, en dat vrouwen en mannen, zonder wijding, in vroege christelijke gemeenschappen voorgingen in de Eucharistie.
Persoonlijk steun ik krachtig die moedige, profetische katholieke vrouwen die nu in feite al priesters en bisschoppen ZIJN. De leiding van de katholieke kerk heeft hen bestraft, maar ik zie hen als opmerkelijke pastorale pioniers.
Tot besluit van mijn overdenking van ‘natuurlijk zijn’ – als het aankomt op de morele besluitvorming, zou ik echt graag zien dat afstand wordt genomen van een star natuurrecht, in de richting van een theologische opvatting van ethiek gebaseerd op de liefde voor God en voor de naaste, die ieders menselijke waardigheid erkent en bevordert. Jezus heeft de weg laten zien…
(vertaling: Herman Simissen)
Reageren? Mail naar jadleuven@gmail.com
John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013). Recent verscheen zijn boek Jean Jadot: Paul’s Man in Washington (Another Voice Publications 2021), een biografie van de Belgische bisschop Jean Jadot die van 1973 tot 1980 Apostolisch Afgevaardigde in de Verenigde Staten was.