Janneke van der Leest*

 

Opgedragen aan Fons Buyens

 

In september 2012 bracht Bob Dylan een lied uit, ‘Roll on John’, ter nagedachtenis aan John Lennon. Of ter nagedachtenis aan een hele generatie? Of uit melancholie? Of waarom eigenlijk? En vooral ook hoe? In dit essay wordt gepoogd antwoorden op bovenstaande vragen te formuleren op basis van Dylans songtekst en gesteund door een interview met hem. Daarbij komt Lennon precies veertig jaar na zijn dood, en door de woorden van Dylan, tot leven. Beschouw dit essay gerust als een kleine ode aan beide grootse artiesten.

 

John Lennon, Bob Dylan en een ode

 

In hun beginjaren schrijven The Beatles oppervlakkige (liefdes)liedjes, voor de ‘vleesmarkt’ zoals John Lennon het noemt, zonder enige diepte.[i] Desondanks hebben de jongens uit Liverpool veel bewondering voor de folk- en protestzanger Bob Dylan. Zij zijn erg onder de indruk van zijn lp The Freewheelin’ Bob Dylan (1963). In augustus 1964 vindt hun eerste ontmoeting plaats. In die periode delen Dylan en Lennon veel overeenkomsten. ‘Beiden waren ze op de vlucht voor hun opvoeding […]; beiden verborgen bodemloze bronnen woede en agressie; beiden waren obsessieve schrijvers van proza en poëzie; beiden droegen privé hoornen brillen en Lenin petjes in het openbaar; beiden speelden mondharmonica […],’ aldus de biograaf van Lennon, Philip Norman.[ii] In de jaren zestig zien Dylan en Lennon elkaar nog af en toe. Daarna hebben zij elkaar waarschijnlijk niet meer ontmoet, maar de bewondering en rivaliteit – vooral vanuit Lennon – blijven voortduren. Wanneer Dylan een evangelische christen wordt, bekijkt Lennon dit met verbazing en minachting.[iii] Van Slow Train Coming (1979) – Dylans eerste christelijke album – ‘vindt hij de vocalen “pathetisch,” de teksten “gewoonweg beschamend,” en bespotte hij vooral het nummer ‘Gotta Serve Somebody’ dat bij hem eerder het beeld van cafetaria’s dan van kerken oproept.’[iv] Bij dit commentaar blijft het niet, want als reactie op dit Dylan-lied schrijft Lennon ‘Serve Yourself’ (1980), waarin hij Dylan een veeg uit de pan geeft vanwege zijn religieuze bekering.

Ondanks deze kritiek schrijft Dylan ‘Roll On John’, de afsluiter van zijn album Tempest. Waarom doet hij dat tweeëndertig jaar na de moord op Lennon? Mogelijk is de ode geïnspireerd door een Beatlestour in Liverpool waar Dylan in 2009 aan deelnam.[v] Zelf zegt Dylan dat hij het nummer gewoon wilde schrijven en dat ‘nu net zo goed is als ieder ander moment’.[vi] Wanneer hem in een interview wordt gevraagd: ‘In ‘Roll On John,’ is er het gevoel dat Lennon opgesloten zat in Amerika, ver weg van huis. Voelde je empathie voor zulke ervaringen?’ Antwoordt Dylan: ‘Hoe zou je dat niet kunnen voelen? Je kunt zo veel zeggen over ieders leven. Het is eindeloos, werkelijk. Ik heb er alleen maar dingen uitgepikt waarvan ik dacht dat ik er dicht genoeg bij stond om ze te begrijpen.’[vii] Hieruit kun je concluderen dat ‘Roll On John’ Dylans visie weergeeft op Lennons leven, en dat het niet zijn bedoeling is om een sluitend biografisch document te schrijven. Eveneens schuilt in dit antwoord de erkenning van gedeeltelijke overeenkomsten tussen de twee mannen. In datzelfde interview stipt Dylan gelijkenissen aan, zoals dat ze beiden uit nogal geïsoleerde delen van hun land kwamen, dat er veel tegen je werkt als je daarvandaan komt en dat je dat moet overwinnen. Hij merkt op dat ze even oud zijn en dat ze hetzelfde te horen hebben gekregen in hun jeugd.[viii] Dylan ervaart zelfs iets melancholisch ten opzichte van Lennon, zo wordt duidelijk uit de woorden: ‘Onze paden kruisten op een bepaald moment, en we werden allebei met veel tegenspoed geconfronteerd. Zelfs dat hadden we met elkaar gemeen. Ik wou dat hij nog steeds hier was, want we zouden over veel dingen kunnen praten nu.’[ix] Ook al hadden de twee al jaren geen contact meer, Dylan denkt dat hij een gesprekspartner, zo niet een soul mate verloren heeft.

De elegie die Dylan voor Lennon schrijft, ademt dus een sfeer van treurnis, meeleven, herkenbaarheid en verbondenheid. Dit allemaal niet enkel van man tot man, maar ook van een man ten opzichte van een hele generatie. Dylan herdenkt in deze song niet alleen Lennon, maar tevens zijn eigen generatie voor wie Lennon, evengoed als hijzelf, een boegbeeld is.[x] De moord op Lennon symboliseert namelijk het einde van het tijdperk van de protestliederen, vrijheidsstrijd, verzet tegen de gevestigde orde, bloemenkinderen, eindeloze creativiteit, enz. Een nieuw tijdperk vangt aan waarin Dylan en zijn leeftijdsgenoten tot de oudere generatie popartiesten gaan behoren.

De songtekst blijft echter zeer dicht bij Lennon en Dylans visie op hem. Ik denk daarom, in tegenstelling tot beweringen dat de song over survior’s guilt zou gaan of over Dylans eigen zorgen over beroemd-zijn en onsterfelijkheid[xi], dat deze song simpelweg Dylans melancholische blik op Lennon weergeeft, die hij in het refrein aanspreekt alsof hij bidt. Tegelijkertijd schrijft hij een klein epos over John Lennon. Dit is vrij uniek. Ik heb al veel teksten doorgenomen van artiesten die een ode schrijven aan een overleden collega-artiest.[xii] Deze zijn talrijker dan je zou denken. Overal meet de schrijver, de ‘rouwende’, zich een rol aan in relatie tot de overledene. Dylan vormt daarop een uitzondering. Hij zingt niet vanuit zijn emotionele ‘ik’, maar als neutrale verteller. Hij heeft het niet nodig om op de schouders van een ander te staan, maar hij staat schouder aan schouder met degene die hij bezingt. Hier en daar geeft hij wel een schouderklopje en bij momenten een voorzichtige schop onder de kont; zoals de relatie tussen Dylan en Lennon ook vóór Lennons dood was. Dat waardeer ik aan beide artiesten en het is heel mooi dat die houding ook uit dit lied spreekt, met toch ook ruimte voor die melancholische blik. Laten we de song zelf bekijken om te zien hoe zich dat alles manifesteert.

 

Songtekst ‘Roll on John’


De titel ‘Roll on John’ is tevens de titel van een oude blues song die Dylan al in 1962/63 speelde. Naast de titel bevat ‘Roll on John’ nog vele citaten en zijn er verwijzingen in overvloed naar Lennons biografie. De song start met te verwijzen naar zijn dood.

 

Doctor, doctor tell me the time of day
Another bottle’s empty, another penny spent

He turned around and he slowly walked away

They shot him in the back and down he went.

 

De openingsregel is gelijk aan die van Lonnie Johnsons ‘Oh! Doctor The Blues’ (1926). De daaropvolgende verwijzing naar de lege fles zinspeelt ook op die song: ‘Oh, doctor, doctor, tell me the time of day / Oh, doctor, tell me the time of day / All I want is a good drink of whiskey / To drive my blues away’. Dylans lied begint dus met de woorden van iemand wiens besef van tijd verdwenen is en die ‘weer een fles leeg’ heeft. Deze dronken, bluesy zanger leidt het lied over Lennon in, direct aftrappend met de moord.

‘Ze schoten hem in zijn rug’, op het moment dat Lennon het Dakota-gebouw binnentrad, die avond op 8 december 1980. Vier kogels raakten hem in zijn rug en ‘hij zakte neer’. Waarom schoten ‘zij’, en niet ‘hij’? Marc David Chapman, Lennons moordenaar, staat symbool voor een slachtoffer van een maatschappij die het zover laat komen dat een (ex)verslaafde psychiatrisch patiënt zo’n misdaad kan verrichten. Goede begeleiding en een wapenverbod hadden dit kunnen voorkomen. Verder kun je het meervoud lezen als verwijzend naar vrijheidsbeperkende fans. Ook Chapman was ooit een geobsedeerde fan van Lennon. Na zijn bekering in 1971 tot de (wedergeboren) Presbyteriaanse kerk werd hij – evenals zovele religieuze fans – woest op zijn idool vanwege diens ‘godslasterlijke’ uitingen.[xiii]

Chapman bleef, in afwachting van zijn arrestatie, aanwezig bij de moordscène. Ondertussen las hij het boek The Catcher in the Rye – een andere obsessie van hem. Hij is dus niet degene uit de derde regel. Wie dan ‘draaide zich om en liep langzaam weg’? Is het Dylan zelf die langzaam wegloopt en tweeëndertig jaar later zijn licht laat schijnen over het verschrikkelijke schouwspel? In het refrein – dat na ieder couplet klinkt – spreekt in ieder geval de zanger zelf tot Lennon:

 

Shine your light
Movin’ on

You burned so bright
Roll on, John

 

Dylan gebruikt de woorden ‘Shine your light’ ook in ‘Precious Angel’ (1979), waarin hij een dierbare engel aanspreekt. Er wordt beweerd dat dit Mary Alice Artes is, de vrouw die Dylan tot Jezus leidde.[xiv] Zit in dit refrein dezelfde lading? En dat terwijl Dylan nu de man aanspreekt die juist de spot dreef met zijn religieuze bekering? De regel ademt inderdaad iets religieus. Jezus wordt immers het ‘Licht van de wereld’ genoemd dat over de mensheid schijnt. Dat Licht werd vermoord, maar herrees. Dylan suggereert zodoende een parallel tussen Jezus en Lennon: beiden ‘gaan ze door’ na de dood.

Het refrein roept tevens een Lennonlied op, ‘Instant Karma’ (1970), waarin Lennon een begrip uit Oosterse religies seculier invult.[xv] Het refrein ervan luidt: ‘Well we all shine on / Like the moon and the stars and the sun / Well we all shine on / Ev’ryone come on’. Beide refreinen gaan over een ‘voortgaan’. We blijven allemaal ons licht verspreiden, zingt Lennon; kom maar op, schijn maar, reageert Dylan. Lennon kan, in het verlengde van zijn sterrendom op aarde, zijn licht laten schijnen en fel blijven branden na zijn dood. Daartoe roept Dylan hem op.

Het citaat uit eigen werk en de verwijzing naar dat van Lennon zijn in het refrein sterk verbonden in de spanningsvolle verhouding tussen religieus en seculier – de verhouding die die tussen de latere Dylan en Lennon karakteriseert.

 

From the Liverpool docks to the red-light Hamburg streets

Down in the quarry with the Quarry men

Playing to the big crowds, playing to the cheap seats

Another day in the life on your way to your journey’s end

 

In dit couplet wordt Lennons leven samengeperst. De eerste regel duidt op zijn jeugd in Liverpool. Van 1959 tot en met 1961 verbleven The Beatles enkele perioden in Hamburg om daar muziek te maken in bars in het ‘red-light’ district. Enkele jaren daarvoor richtte Lennon de band The Quarrymen op en al snel traden Paul McCartney en George Harrison toe. ‘Beneden in de groeve met de Quarry men’ verwijst naar de weinig chique clubs in Hamburg waar de voormalige Quarrymen speelden, onder andere de Kaiserkeller, en naar The Cavern Club waar The Beatles in hun thuisstad bekendheid verwierven.

‘Quarry’ betekent ook opgejaagd wild. Dit legt een link naar The Beatles van een paar jaar later, wanneer ze ‘spelende voor de grote menigte’ pijlsnel moesten ontsnappen na hun optredens om niet bedolven te worden onder horden gillende fans. Ze speelden echter ook voor een veel selecter gezelschap, waar Dylan hier subtiel op wijst. Namelijk het Beatlesoptreden tijdens de liefdadigheidsshow The Royal Variety Performance in 1963, met op de eerste rij koningin Elizabeth en prinses Margaret. John kondigt de afsluiter ‘Twist and shout’ daar als volgt aan: ‘Voor ons laatste nummer, wil ik jullie hulp vragen. Willen de mensen op de goedkopere plaatsen in jullie handen klappen? En de anderen, als jullie slechts met jullie juwelen willen rammelen.’[xvi]

Vervolgens maakt de tekst een sprong in de tijd en in de artistieke ontwikkeling van The Beatles. ‘Another day in the life’ verwijst namelijk naar het nummer ‘A Day in the Life’ (1967) waarvoor Lennon zich liet inspireren door krantenartikelen. Het lied opent met het bericht over een verkeersongeluk waarbij Tara Browne – een bekende van The Beatles, en een socialite in de Britse popwereld – verongelukte; een triest bericht over een onverwacht levenseinde. Het is daarom niet vreemd dat Dylan juist dit Beatlesnummer aanhaalt voorafgaand aan de woorden ‘op jouw weg naar het einde van jouw reis.’ De reismetafoor krijgt een vervolg:

 

Sailin’ through the trade winds bound for the south
Rags on your back just like any other slave

They tied your hands and they clamped your mouth

Wasn’t no way out of that deep dark cave

 

In juni 1980 vertrok Lennon op een zeilboot met vier anderen vanuit Newport, Rhode Island, naar het zuiden: de Bermuda Driehoek. Hij was niet alleen de geldschieter die deze reis mogelijk maakte, maar tevens één van de bemanningsleden: hij stond aan het stuurwiel, repareerde de zeilen, kookte, etc.[xvii] ‘Vodden aan je lijf’, legt een verbinding tussen de sobere reis vol noeste arbeid en de kledij van de slaven op schepen en plantages. De ‘trade winds’ verwijzen indirect ook naar slavernij, want Newport was een centrum van de slavenhandel in de koloniale tijd. De derde regel gaat uitgebreider in op slavernij: ‘ze bonden jouw handen vast en ze snoerden jouw mond.’ Dit roept tevens associaties op met de eerste bezoeken van The Beatles aan Amerika waarbij zij van hun management hun mond moesten houden over gevoelige politieke en sociale kwesties, zoals de oorlog in Vietnam en de Civil Rights Movement.[xviii] Enkele jaren later wordt Lennon in zijn vrije burgerschap beknot door de Amerikaanse autoriteiten vanwege zijn anti-oorlogsactivisme, connecties met ‘beruchte’ politiek activisten en dit in combinatie met de capaciteit van hem en zijn vrouw Yoko Ono om de Amerikaanse jeugd te beïnvloeden.[xix]

Terugkomend op ‘rags’: dit zijn niet enkel oude vodden, maar ook roddelbladen. Deze zaten Lennon ‘on [his] back’, ze vielen hem lastig, onder andere over zijn ‘populairder dan Jezus uitspraak’. Later was er de zwartmakerij door de pers van Ono. In de betekenis van roddelbladen verwijst ‘rags’ ook naar de aan The Beatles opgelegde zwijgcultuur. Over hun privézaken wilden de bladen álles weten, maar enkele persoonlijke zaken moesten vanuit commercieel oogpunt verzwegen worden. Zo moest het begin jaren zestig geheim blijven dat Lennon een vrouw en kind had. De mond snoeren vanwege commerciële belangen, wijst op een vorm van moderne slavernij – een Beatle als slaaf van de muziekindustrie. Lennon en McCartney waren er overigens niet vies van om puur vanuit commercieel oogpunt, liedjes te ‘fabriceren’.[xx] Ook in die zin kun je hen slaven van de vercommercialisering noemen. Dylan liet zich niet misbruiken door deze vormen van ‘slavernij’: hij zegt en schrijft waar hij zin in heeft. Geeft hij de vroege Lennon – braaf en commercieel – hier een sneer?

Dylan verbeeldt de bubbel waarin The Beatles zaten opgesloten en vanwege commerciële redenen niet uit ontsnapten, als gevangenschap in een ‘diepe donkere grot’, een soort Cavern Club. Er doemt hier echter nog een diepzinniger connotatie op: The Beatles als gevangen in Plato’s grot, de grot van de illusoire beelden. De objecten in deze schijnwereld zijn slechts schaduwen van wezenlijke zaken buiten de grot, waarover Lennon en zijn medebandleden moesten zwijgen.[xxi]

 

I heard the news today, oh boy

They hauled your ship up on the shore

Now the city gone dark, there is no more joy

They tore the heart right out and cut him to the core

 

Hier staat weer een verwijzing naar ‘A Day in the Life’, waar het luidt: ‘I read the news today oh boy’. Het nieuws van Lennons dood kwam net zo onverwachts en was net zo onwerkelijk als het nieuws over het ongeluk van Browne.

Vervolgens sluit de tekst letterlijk aan bij de eerdergenoemde zeiltocht enkele maanden voor Lennons dood. Metaforisch betekent ‘zij trokken jouw [levens]bootje aan wal’: jouw levenstocht zit erop. In het verlengde ligt de decembernacht waarop New York donker kleurde. In een paar woorden schetst Dylan de moord en de emotionele impact ervan op de stad. ‘Er is geen vreugde meer’, ‘ze hebben het hart eruit gerukt en hem tot in de kern gesneden’. Zo voelde het, maar zo was het ook werkelijk. Dr. Stephan G. Lynn bij wie Lennons gehavende lichaam op de spoedeisende hulp binnenkwam, sneed hij Lennons borst open. ‘”De kogels waren verbazingwekkend goed geplaatst,” zei hij. “Al de grote bloedvaten die het hart verlaten, vormden een brij, en het was onmogelijk het te herstellen.”’[xxii]

 

Put on your bags and get ‘em packed
Leave right now, you wont’t be far from wrong
The sooner you go the quicker you’ll be back

You’ve been cooped up on an island far too long

 

Zakken ‘aantrekken’ duidt op bagism, een vorm van performance bedacht door Ono als een satirisch protest tegen vooroordelen en stereotypering. Een persoon die ingepakt in een zak, en dus onzichtbaar, een boodschap verkondigt, wordt niet be- of veroordeeld op basis van zijn of haar uiterlijke kenmerken. Ze gaf samen met Lennon bagism-performances. Het ‘inpakken’ wijst op tassen die je inpakt, bijvoorbeeld voordat je op reis gaat.

Lennon was vlak voor zijn dood van plan om per schip naar Liverpool te reizen, maar door werkdrukte lukte het hem niet op vakantie te gaan.[xxiii] Dylan spoort aan tot haast maken met het vertrek. De haast heeft tevens betrekking op terugkeren – een terugkeer naar het eiland van herkomst. ‘Je hebt veel te lang opgesloten gezeten op een eiland’ duidt in eerste instantie op Lennons vijfjarig relatieve isolement op Manhattan, maar een reis naar Engeland zou eveneens naar een eiland leiden, waar Lennon eerder al als het ware noodgedwongen officieel aan verbonden bleef, omdat de VS hem niet definitief toe wilde laten. Dit couplet vormt zo een geografisch en een chronologisch ingewikkeld spinsel.

 

Slow down you’re moving way too fast

Come together right now over me
Your bones are weary, you’re about to breathe your last

Lord, you know how hard that it can be

 

‘Come together right now over me’ is de laatste regel van het refrein van ‘Come Together’ (1969). Dit nummer was geschreven als campagnesong voor de strijd om het gouverneurschap van Californië door Timothy Leary – psycholoog, LSD-goeroe en geliefd bij de tegencultuur van de jaren zestig. Lennon schreef het nummer tijdens een ‘Bed-In’ in Montreal, maar niet veel later werd Leary gearresteerd wegens drugsbezit en veroordeeld tot een gevangenisstraf. Lennon gebruikte het lied toen voor The Beatles.

‘Doe het rustiger aan, je gaat veel te snel’ wijst vooruit op het citaat uit ‘Come Together’ dat hier symbool staat voor Lennons politieke acties en strijd voor wereldvrede. Alsof Dylan wil zeggen: doe eens rustig aan, vrede is iets van de lange adem.

Het volgende citaat ‘you know how hard that it can be’ komt uit ‘The Ballad of John and Yoko’ (1969), een lied over de gebeurtenissen rondom John en Yoko’s huwelijk. Het refrein daarvan luidt: ‘Christ you know it ain’t easy / You know how hard it can be / The way things are going / They’re going to crucify me’. ‘Christus’ – hier door Lennon aangesproken als een gelijke met gelijke ervaringen – wordt door Dylan ‘Heer’ genoemd, al zingende over de vroeg gestorven Lennon. Het zijn ‘jouw botten’ die vermoeid zijn, ‘jij blaast dadelijk jouw laatst adem’ uit. Door hierop volgend naar ‘The Ballad of John and Yoko’ te verwijzen, legt Dylan een koppeling tussen Lennons daadwerkelijke dood en de door hemzelf geprofeteerde ‘kruisdood’. Lennon stelde zijn en Ono’s strijd voor vrede en vrijlating van politiek gevangenen gelijk aan wat Jezus had gedaan, zo verklaart hij: ‘Om redenen die alleen zijzelf weten, publiceren mensen wat ik zeg. En ik zeg vrede. […] Wij proberen de boodschap van Christus eigentijds te maken. Wat zou Hij gedaan hebben als hij advertenties, platen, films, tv en kranten had gehad? Christus verrichtte wonderen om zijn boodschap te verkondigen. Nu, het wonder van vandaag de dag is communicatie, dus laten we er gebruik van maken.’[xxiv] Tegen zulke gedachten zegt Dylan: ‘slow down’. Maar hij zegt tevens ‘roll on’:

 

Roll on, John, roll through the rain and snow
Take the right-hand road and go where the buffalo roam

They’ll trap you in an ambush before you know

Too late now to sail back home

 

De grazende buffels verwijzen naar de traditionele folksong ‘Home on the Range’ die opent met de regel ‘Oh, give me a home where the buffalo roam’. Lennon had zich een jaar of vijf teruggetrokken uit de muziekwereld en leefde als huisvader in de VS. Dat doet denken aan het Amerikaanse huiselijke geluk uit de folksong. Toch verwijst de regel niet als een terugblik naar deze periode uit Lennons leven, maar klinkt hij eerder als een bevel of advies. ‘Home on the Range’ dient als een soort onofficieel volkslied van de VS. Het lijkt daarom alsof Dylan, bijna spottend, zegt: Engelsman, kom naar de VS en daar wacht jou ‘voordat je het weet’ het noodlot.

Weer wordt de moordenaar in het meervoud voorgesteld, nu in de vorm van degenen die ‘jou zullen vangen in een hinderlaag’. Eerder op de dag van de moord, toen Chapman Lennon bij het verlaten van het Dakota-gebouw vroeg om zijn exemplaar van Double Fantacy te signeren, leek de jongeman nog een sympathieke fan, maar tegen elven toen Lennon terugkeerde, bleek hij een gevaarlijke gek. En inderdaad, ‘te laat om naar huis terug te varen’; om nog de reis naar Liverpool te maken; of om überhaupt nog in zijn appartement aan te komen.

 

Tyger, tyger burning bright

I pray the Lord my soul to keep

In the forests of the night

Cover ‘em over and let him sleep

 

In het laatste couplet staan twee regels uit het gedicht ‘Tyger’ van William Blake. Het openingsvers daarvan luidt: ‘Tyger Tyger, burning bright / In the forests of the night / What immortal hand or eye / Could frame thy fearful symmetry?’ ‘You burned so bright’ uit het refrein roept nu de associatie op tussen Lennon en de tijger. De tijger symboliseert in het gedicht de dualiteit tussen enerzijds esthetische schoonheid en kracht en anderzijds wreedheid, geweld en gevaar. Lennon representeert ook deze dualiteit. Hij schreef prachtige popsongs en was een charismatische persoonlijkheid, maar tevens kon hij heel venijnig zijn, was hij niet te doen als hij een zenuwinzinking kreeg en was hij graag rebels. ‘Burning bright’ zegt dan ook iets over triomfantelijke kracht en uitstraling, maar ook over destructie.

Maar wie schept er nu zo’n dualistisch wezen? Die schepper duikt op in het slotcouplet: ‘Ik bid de Heer mijn ziel te bewaren’. Dit komt uit een christelijk kindergebedje voor het slapengaan: ‘Now I lay me down to sleep / I pray the Lord my soul to keep / If I shall die before I ‘wake / I pray the Lord my soul to take.’ Lennon gaat als het ware ook slapen, zoals Dylans zegt: ‘bedek hem en laat hem slapen’. Dylan bidt hier als het ware voor Lennons zielenheil nu hij eeuwig slaapt.

 

Dylan als vertellende dichter die melancholisch rouwt

In deze schets van Lennons leven, horen we Dylan als verteller. Het gaat over ‘hij’ en ‘zij’. Ook richt hij zich tot ‘jij/je’, in die zin is zijn persoonlijke stem aanwezig. Echter, enkel door middel van citaten zingt hij vanuit de eerste persoon enkelvoud. Hij verschuilt zich dus achter de woorden van anderen. Dat wil niet zeggen dat Dylan zelf met dit nummer niet rouwt, herinnert, eert of hekelt. Hij doet dat zeer subtiel en suggestief en toont dat hij veel van Lennons levensloop en oeuvre weet. Door dit te bezingen, herinnert en eert hij hem. Hier en daar klinkt er kritiek door, bijvoorbeeld in de woorden ‘Slow down you’re moving way too fast’. Ook in de verwijzingen naar slavernij, zit een kritische noot. Terwijl in veel odes kritiek op de overledene ontbreekt, trekt Dylan het zich niet aan en zegt hij wat hij te zeggen heeft. Dat wijst erop dat hij Lennon als een gelijke ziet, zoals hij het ook in het Rolling Stone-interview van september 2012 over gelijkenissen tussen Lennon en zichzelf heeft. Hij spreekt daarin tevens uit dat hij wou dat Lennon er nog was, omdat zij samen over veel dingen zouden kunnen praten. In het lied spreekt hij dan ook tot Lennon. Daarmee is het nummer een vorm van rouw en gebed. Het vertoont zelfs trekken van melancholie. Rouw vindt immers plaats vlak na de dood van iemand, terwijl Dylan zo’n tweeëndertig jaar laat verstrijken. Melancholie is een voortslepende rouw die zich niet neerlegt bij het feit dat de dode losgelaten moet worden.[xxv] Deze structuur is een christen niet vreemd – hij bidt immers tot heiligen en een overledene die het eeuwige leven heeft en geeft. Dylans spreken tot de overledene zegt dan ook iets over zijn geloof in het leven na de dood: hij spoort de overleden Lennon aan door te gaan. De ex-Beatle gaat indirect sowieso door, want vergeten is hij allerminst. Direct doorgaan, is een ander verhaal, een verhaal waar je wel of niet in gelooft. Bob Dylan dicht John Lennon hier het eeuwige leven toe en richt een gebed zonder einde tot hem.

 

Reageren? Mail naar: jvdleest@yahoo.co.uk

 

Janneke van der Leest (1978) is werkzaam als programmacoördinator bij het Hoger Onderwijs voor Ouderen (Radboud Universiteit, Nijmegen) en werkt als buitenpromovenda aan een proefschrift met als werktitel Rock en romantische rouw. Representatie en zelfrepresentatie van jong overleden rocksterren.

 

[i] Philip Norman, John Lennon: The Life, Harper Collins e-books, New York en Londen 2008, blz. 374.

[ii] Norman, John Lennon, 374.

[iii] Norman, John Lennon, blz. 770.

[iv] Norman, John Lennon, blz. 778.

[v] BBC News, 12 mei 2009: http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/merseyside/8046278.stm

[vi] Mikal Gilmore, ‘Bob Dylan Unleashed. The singer-songwriter opens up about the 1966 motorcycle crash and strikes back at his critics in one of his most rattling interviews ever’, in Rolling Stone, 27 september 2012
(https://www.rollingstone.com/music/music-news/bob-dylan-unleashed-189723/).

[vii] Gilmore.

[viii] Gilmore.

[ix] Gilmore.

[x] Donald Brown, Bob Dylan. American Troubadour, Lanham enz., Rownan & Littlefield, 2014, blz. 232-233.

[xi] Respectievelijk: Will Hermes, ‘Tempest’, in Rolling Stone, 30 augustus 2012

(https://www.rollingstone.com/music/music-album-reviews/tempest-252600/) en Jody Rosen, ‘Older Than That Now: Dylan’s “Tempest”’, in The New Yorker, 11 september 2012 (https://www.newyorker.com/culture/culture-desk/older-than-that-now-dylans-tempest).

[xii] Waaronder: ‘Kurt Cobain en Neil Young voorgoed verbonden’, in Streven, juli-augustus 2019, blz. 353-362.

[xiii] Zoals in songteksten van ‘God’ en ‘Imagine’. Ook deed Lennon in 1966 een uitspraak die veel Amerikaanse christenen woedend maakten: “Het christendom zal verdwijnen […]. Het zal vervagen en slinken. […] Wij zijn nu populairder dan Jezus; ik weet niet wat het eerst zal verdwijnen – rock ‘n’ roll of het christendom.” Jonathan Gould, Can’t Buy Me Love: The Beatles, Britain, and America, Harmony Books, New York, 2007, blz. 309.

[xiv] Zie Kees de Graaf, ‘Bob Dylan’s “Roll on John” – lyrics analysis’, blz. 4. (https://www.keesdegraaf.com/media/Misc/1882p17psou9fm1e1d41g5m9gfs11p81.pdf)

[xv] Karma verwijst in het Boeddhisme en Hindoeïsme naar jouw daden die gevolgen hebben in jouw verdere of jouw volgende leven, maar Lennon verandert het in ‘instant’ karma; hij roept op tot onmiddellijke en gezamenlijke actie.

[xvi] Zie: https://www.youtube.com/watch?v=vFUzIP0_rWU

[xvii] Zie voor een beschrijving van deze reis, o.a. Norman, John Lennon, blz. 790-792.

[xviii] De Graaf, blz. 1.

[xix] Norman, John Lennon, blz. 693-755. Zie ook de documentaire The U.S. vs. John Lennon, geregisseerd door David Leaf en John Scheinfeld, Lionsgate, 2006.

[xx] Lennon sprak niet voor niets over liedjes voor de “vleesmarkt”, zie voetnoot 1.

[xxi] Over de verwijzing naar Plato’s grot, zie: Brown, blz. 233.

[xxii] Corey Kilgannon, ‘Recalling the Night He Held Lennon’s Still Heart’, The New York Times, 8 december 2005 (https://www.nytimes.com/2005/12/08/nyregion/recalling-the-night-he-held-lennons-still-heart.html).

[xxiii] Norman, John Lennon, 800-801.

[xxiv] Steve Turner, A Hard Day’s Write. The Stories Behind Every Beatles’ Song, Little Brown/Carlton, Londen, 1994, blz. 185.

[xxv] Sigmund Freud, ‘Rouw en melancholie’, in Psychoanalytische Theorie I, vertaling en redactie Thomas Graftdijk en Wilfred Oranje, Boom, Meppel/Amsterdam, 1985, blz. 65-91.