Boekbespreking

Herman Simissen *

Tussen 2006 en 2010 maakten Nederlandse militairen deel uit van een internationale missie in Afghanistan, gericht op het neerslaan van de Taliban. Daarbij was niet zozeer sprake van een oorlog in eigenlijke zin, als wel van zogeheten counterinsurgency: het verzwakken van de vijand, door het ontnemen van steun aan die vijand onder de plaatselijke bevolking, door haar hearts and minds te winnen. Daarom was ‘wederopbouw’ onlosmakelijk verbonden met de strijd tegen de Taliban: wederopbouw door het vestigen van democratie naar Westers model, het verbeteren van de infrastructuur door bijvoorbeeld wegen aan te leggen, het opzetten van onderwijs door scholen te bouwen, enzovoort. Ook de Nederlandse inzet in Uruzgan, in het zuiden van Afghanistan, stond in het teken van deze counterinsurgency.

In zijn onlangs verschenen boek Onvoorspelbaar verleden betoogt Nikko Norte, dat deze Nederlandse missie gedoemd was te mislukken. Norte was zelf in 2006 en 2007 als militair in Uruzgan gelegerd; zijn boek gaat terug op de dagboeken die hij in deze periode bijhield. Voor zijn opmerkelijke stelling voert de auteur verschillende argumenten aan. Zo wijst hij erop dat er in Uruzgan geen enkele noodzaak tot wederopbouw bestond: hij trof er een, in Westerse ogen weliswaar primitieve, maar goed functionerende samenleving aan, waarin noch behoefte was aan nieuwe asfaltwegen noch aan opgelegde Westerse democratie. Bij de plaatselijke bevolking bestond, ten tweede, geen enkele sympathie voor de Taliban: zij wilde, na de bezetting door de Russen en de bevrijding door de Taliban, vooral met rust worden gelaten en haar eigen traditionele gang gaan. Juist omdat er onder de bevolking geen steun voor de Taliban bestond, was de Taliban ook niet aanwezig in Uruzgan, aldus Norte. Er werd soms geschoten – niet verwonderlijk in een samenleving waarin vrijwel iedere man gewapend is –, maar dat had te maken met drugshandelaars die hun afvoerroutes wilden beschermen of zelfs met hooliganism van opgeschoten jongeren, niet met de aanwezigheid van de Taliban.

Norte kan tot deze opmerkelijke beweringen komen, omdat hij in Uruzgan veelal zijn eigen plan trok, niet zelden tot afgrijzen van zijn superieuren. Hij had zich de grondbeginselen van het Pasjtoe eigen gemaakt, de taal van de plaatselijke bevolking; hij ging vaak alleen, meestal te voet, op patrouille; en hij zocht doelbewust contact met de plaatselijke bevolking. Zo kwam hij tot enig inzicht in wat er leefde onder die bevolking – anders dan andere Nederlandse militairen, die bij voorkeur binnen de veilige omheining van hun versterkte kamp bleven, hun patrouilles in pantserwagens aflegden, en informeel contact met de bevolking vermeden. Niet de beste manier om de hearts and minds van die bevolking te winnen, en evenmin getuigend van veel kennis van counterinsurgency-tactieken… Zo zagen zij in een man met een schop een Talibanstrijder die een bermbom ging plaatsen, waar Norte een boer zag die op traditionele wijze de irrigatie van zijn akker verzorgde. Hoe weinig de Nederlandse militairen zich rekenschap gaven van de situatie ter plaatse, blijkt uit een wrang voorbeeld: een vertegenwoordiging van hen bracht een condoleancebezoek aan een moellah, wiens zoon was omgekomen; onder hen was een vrouwelijke militair die blootshoofds ging. Zo kon deze missie onmogelijk slagen.

Over Onvoorspelbaar verleden zijn inmiddels vragen gesteld in de Tweede Kamer; de verantwoordelijke ministers zeggen ‘zich niet te herkennen’ in het beeld dat in het boek wordt geschetst… Bij collega-(oud)militairen zal Nikko Norte zich niet geliefd maken met zijn beweringen. Maar dit boek is even onthutsend als indrukwekkend. Met een wat stevigere eindredactie was het nog beter geweest dan het al is – Norte schrijft soms ‘terugvertaald Engels’ waar een Nederlandse woord voorhanden is, bijvoorbeeld ‘artificieel licht’ in plaats van kunstlicht. Dit neemt uiteraard niet weg dat dit een uitermate belangwekkend boek is, verplichte kost voor politici die moeten beslissen over deelname van militairen aan internationale missies.

 

Nikko Norte, Onvoorspelbaar verleden. De Nederlandse oorlog tegen de niet-bestaande vijand in Afghanistan, Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2020, paperback, 304 blz., ISBN: 9789044644456, € 24,99