Zien – Oordelen – Handelen

John Alonzo Dick*

 

Jozef Cardijn (1882-1967) was een Belgische maatschappelijk werker, vooral bekende vanwege zijn levenslange toewijding aan het maatschappelijk werk, en zijn werk ten behoeve van de arbeidersklasse. Hij zag de oorzaak van het overlijden van zijn vader, een mijnwerker, in 1903 in de zware omstandigheden waarin hij werkte. Veel van zijn vroegere klasgenoten die in mijnen of fabrieken werkten meenden dat de Kerk hen in de steek had gelaten, wat voor Cardijn aanleiding was een maatschappelijke beweging op te zetten die zich op deze taak richtte. Belgen uit de arbeidersklasse waren in deze tijd geneigd de Kerk te zien alsof zij vooral was gericht op het dienen van de aristocratie.

Toen Cardijn in 1912 werd benoemd tot onderpastoor in de buurt van Brussel, begon hij met fabrieksarbeiders te werken. In 1915 werd hij benoemd tot aalmoezenier ‘Sociale werken’ in de stad. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog begon hij jonge katholieke arbeiders te organiseren om te evangeliseren onder hun collega’s; de groep werd de Kristene Arbeidersjeugd genoemd. Een zijtak was de internationale Young Christian Students-beweging.

Jozef Cardijn was heel bekend en genoot groot respect aan de Universiteit van Leuven; hij overleed in een ziekenhuis in Leuven, toen ik een seminarist in Leuven was. Jammer genoeg heb ik hem nooit ontmoet, maar ik had al veel over hem gehoord. Ik was actief in een Young Christian Students-groep op de middelbare school in Detroit.

De grote invloed van Cardijn op mijn leven was echter de nadruk die hij legde op kritisch denken. Hij heeft me echt geholpen een zorgvuldige en vragende waarnemer te worden. Zijn beroemde vermaning dat we moeten ‘Zien – Oordelen – Handelen’ zou ook mijn motto kunnen zijn. Als docent heb ik altijd geprobeerd mensen aan te zetten tot kritisch denken. Cardijn was er zeker veel beter in dan ik. Maar ik blijf eraan werken.

Net twee jaar voor het overlijden van Cardijn erkende en eerde paus Paulus VI hem en zijn missie door hem tot kardinaal te benoemen. Tegenwoordig zouden mensen deze opmerkelijke christen moeten kennen als ‘kardinaal Cardijn’.

 

Zien – Oordelen – Handelen: denken over het verleden

Ik geloof dat ik het gemakkelijk vind een kritische denker over het verleden te zijn. Ik geef nog colleges en schrijf over de ‘historisch-kritische methode’. Ik begrijp, bijvoorbeeld, de plaats en betekenis van de Bijbelse mythologie rond Adam en Eva of rond Noah en de grote vloed.

Ik ben niet verrast dat veel hedendaagse geleerden stellen dat de Joodse profeet Moses een legendarische figuur geweest zou kunnen zijn, maar een Moses-achtige figuur bestond in de dertiende eeuw voor Christus. Ik ben verrast wanneer hedendaagse ‘Bijbel-experts’ op internet schrijven dat Moses de Pentateuch heeft geschreven. Het is volstrekt onmogelijk dat Moses de vijf eerste boeken van het Oude Testament heeft geschreven. Zij werden geschreven tussen de vijfde en de zesde eeuw voor Christus. Er bestond inderdaad zowel in het jodendom als in het christendom ooit de overtuiging dat Moses de Pentateuch heeft geschreven. Maar die tijd is al lang voorbij.

Ik geloof echt dat ‘Yeshua’, onze historische Jezus van Nazareth, heeft geleefd, en goddelijkheid heeft getoond, evengoed als authentieke menselijkheid. Hij werd wreed terechtgesteld door de Romeinen, die in hem een gevaarlijke onruststoker zagen. Helaas dachten ook sommige Joodse geloofsgenoten zo. Maar Jezus werd later als volop levend ervaren. De eerste getuigen daarvan waren enkele van zijn vrouwelijke leerlingen. Hij leeft. Zijn geest leidt ons tegenwoordig. Al te veel christenen negeren tegenwoordig nog de belangrijke rol van de vrouwelijke leerlingen van Jezus.

Bij onze historisch-kritische kijk op het verleden moeten we beducht zijn sommige misstanden uit het verleden te vermijden. Begin oktober, bijvoorbeeld, publiceerde ik een aantal artikelen over Christoffel Columbus, die bepaald geen heilige ontdekkingsreiziger was. Hij was een moordenaar, tiran en schurk. Wat mensen op Facebook hebben me ‘ontvriend’ nadat ze mijn artikel hadden gelezen. Maar er is leven na Facebook.

Onder de vroege christelijke Kerkvaders waren, zo weten we nu, een paar uitgesproken vrouwenhaters. Tot hen behoorden zeker: Augustinus van Hippo (354-430), Albertus Magnus, de dertiende-eeuwse Dominicaan en theoloog; en zijn leerling Thomas van Aquino, doctor van de kerk, ook uit de dertiende eeuw. En ook de grote hervormers Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1564) moeten we niet vergeten.

 

Zien – Oordelen – Handelen: hedendaags leven

Maar hoe is het vandaag de dag gesteld met de uitdaging een kritische waarnemer, denker en activist te zijn? Het is moeilijker, want door Internet kunnen kritische waarnemers onmiddellijk worden aangevallen, weerlegd of zelfs beschimpt. Zij kunnen worden ‘uitgewist’.

Er bestaat in onze hedendaagse wereld zeker veel onjuistheid en pure onzin die wordt verpakt en verkondigd als waarheid. We zien dat uiteraard in de politieke en religieuze retoriek. En tijdens de aanhoudende coronapandemie. Op dit moment lopen de ziekenhuizen weer vol met coronagevallen. Ik word erg chagrijnig van de onzin van ‘anti-vaxxers’, en in het bijzonder christelijke anti-vaxxers. Zij hebben zichzelf zozeer gevoed met een dieet van leugens dat zij niet in staat zijn de hedendaagse medische wetenschap te respecteren en onder ogen te zien. Zij zijn niet alleen onwetend en dom. Het zijn gevaarlijke mensen.

Een andere alarmerende trend waarover ik me tegenwoordig zorgen maak is de cancel culture. Zowel bij ‘links’ als ‘rechts’ is de cancel culture een cultureel-maatschappelijk virus geworden. En het wordt ook door misleide christenen gebruikt. Ik kan zo enkele hedendaagse katholieke voorbeelden bedenken. Vorige week, bijvoorbeeld, las ik over iemand die al jaren een geziene en gerespecteerde leraar was aan een katholieke middelbare school. Hij maakte onlangs bekend dat hij ging trouwen met zijn mannelijke partner. Kort na deze aankondiging werd hij ontslagen, en werd hem verteld dat hij niet meer mag werken op een katholieke school in dit bisdom. Katholieke cancel culture. Ouders protesteerden tegen dit ontslag, maar kregen van de schoolleiding te horen dat hun kinderen van school zouden worden gestuurd, en niet welkom zouden zijn op andere katholieke scholen, als zij niet ophielden met hun protesten.

De cancel culture wordt wel vergeleken met een hedendaagse vorm van heksenverbranding. Zij wordt zeker door sommige groepen gebruikt om zich te ontdoen van ‘lastige mensen’. De voormalige Amerikaanse president Trump merkte ooit op: ‘Het doel van de cancel culture is fatsoenlijke Amerikanen te laten leven met de angst dat zij worden ontslagen, uitgesloten, te schande gemaakt, vernederd, en buitengesloten uit de samenleving zoals we die kennen.’ Werkelijk? Dit is weer zo’n leugen van Trump. De voormalige president heeft feitelijk zelf een heel verleden waar het gaat om betrokkenheid in de cancel culture. Hij drong aan op boycots, riep op zijn critici te ontslaan, en heeft zijn podium, in het bijzonder Twitter, gebruikt om mensen aan te vallen. In 2017 keerde Trump zich tegen American footballers die, als vorm van protest tegen raciale ongelijkheid, weigerden te staan tijdens het volkslied maar knielden, en riep op hen te ontslaan, en moedigde fans aan hen niet te steunen. Dat is ware cancel culture.

Cancel culture is ongezond, omdat zij eerst en vooral meer haatdragende polarisatie schept. Een respectvolle uitwisseling van opvattingen aangaan, terwijl we werken aan dezelfde doelen, is de manier waarop we als samenleving zullen groeien en bloeien. Jawel, er is ruimte voor meningsverschillen en voor een heftig debat. Maar hoe elkaar te respecteren tijdens discussie en debat blijft een christelijke uitdaging voor ons.

 

Zien – Oordelen – Handelen: opheldering van waarden

Nadenkend over hoe we mensen tegenwoordig kunnen helpen goedgeïnformeerde kritische denkers te worden, stel ik voor dat we beginnen lessen te geven in de ‘opheldering van waarden’. Hoe tonen en beoefenen mensen waarheid en eerlijkheid? Of hoe tonen ze onwaarheid en bedrog? Nemen we de tijd om de retoriek van iemand te vergelijken met zijn gedrag, of helpen we mensen die vergelijking te maken? Hoe verhelderen we onze eigen waarden?

Ik zou bijvoorbeeld graag zien dat meer mensen het gedrag en het daadwerkelijke beleid van Viktor Orbán kritisch onderzoeken, die sinds 2010 eerste minister van Hongarije is. Zoals Heather Cox Richardson, als historicus verbonden aan Boston College, onlangs in column opmerkte, is Orbán steeds open geweest over zijn vastbeslotenheid de westerse idee van democratie omver te werpen, en te vervangen door ‘christelijke democratie’. Hij wil het multiculturalisme vervangen door de ‘christelijke cultuur’, en immigratie stoppen. Hij wijst ‘flexibele opvattingen van het gezin’ af, en propageert ‘de christelijke opvatting van het gezin’. Is dit echt christelijk? Opheldering van waarden?

Nu ze hun leider in Washington DC hebben verloren, lijkt het dat de Republikeinse aanhangers van Donald Trump overeen zijn gekomen dat Orbán de nieuwe autoritaire leider is om te bewonderen. Hij is tegen immigratie, tegen LHBT, tegen de vrije pers. Het Conservatieve Politieke Actie Comité, dat de grootste jaarlijkse bijeenkomst van conservatieve activisten en politici van Amerikaans rechts organiseert, is nu van plan de volgende grote bijeenkomst in 2022 in Boedapest te organiseren.

Extreem rechts is deze tijd behoorlijk actief. In oktober kwamen de leiders van de extreem rechtse samenzweringsbeweging QAnon bijeen in Las Vegas om de toestand in de wereld en de toekomst van hun beweging te bespreken. Leden van QAnon omarmen heel wat ongegronde opvattingen. Centraal staat de idee dat een kliek van duivel aanbiddende pedofielen, hoofdzakelijk bestaand uit top-Democraten, de voormalige president Donald Trump hebben ondermijnd. De voornaamste spreker op de QAnon-bijeenkomst in oktober in Las Vegas was de acteur Jim Caviezel, die onder conservatieve christenen vooral bekend is omdat hij Jezus speelde in Mel Gibsons film The Passion of the Christ uit 2004. De toespraak van Caviezel kwam neer op een strijdkreet tegen de liberale wereldbeschouwing en eindigde met de aankondiging dat ‘de Storm eraan komt’. Dit was een rechtstreeks beroep op de belangrijkste samenzweringstheorie van QAnon, en de toespraak van Caviezel werd instemmend geciteerd door een uiterst rechtse Amerikaanse bisschop. ‘Iedereen moet naar deze toespraak luisteren’, schreef Joseph Strickland, de bisschop van Tyler, Texas, die sterk tegen Biden is. Strickland is sterk tegen LHTB, en benadrukt dat katholieken geen Democraat kunnen zijn.

En zo is er dezer dagen inderdaad nog veel om zorgvuldig en kritisch te bezien en over na te denken. En veel dat roept om eensgezind handelen…

 

(vertaling: Herman Simissen)

 

Reageren? Mail naar jadleuven@gmail.com

 

John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013). Recent verscheen zijn boek Jean Jadot: Paul’s Man in Washington (Another Voice Publications 2021), een biografie van de Belgische bisschop Jean Jadot die van 1973 tot 1980 Apostolisch Afgevaardigde in de Verenigde Staten was.