John A. Dick*
Al verblijft Donald Trump niet langer in het Witte Huis, zijn uiterst rechtse aanhangers in QAnon muteren zich, net als het Corona-virus, en vinden nieuwe manieren om verder te gaan en mensen te besmetten.
Jawel, sommige aanhangers zeggen nu dat zij aanvoelen dat zij werden bedrogen door ‘vier jaar lang verlakkerij’ van die man, maar de meeste andere aanhangers hebben opnieuw hun steun uitgesproken voor QAnon, hun blijvende betrokkenheid bevestigd en elkaar aangemoedigd met slogans als ‘Vertrouw op het plan’ of ‘Houd vast aan de lijn’.
Christopher A. Wray, directeur van de FBI, zei onlangs dat binnenlands terrorisme al een hele tijd uitgezaaid is in het hele land, en niet snel zal verdwijnen. De FBI heeft QAnon precies zo’n binnenlandse terreurdreiging genoemd. Desondanks zijn er nu christelijke conservatieven die vallen voor de losgeslagen samenzweringstheorieën van QAnon; en QAnon wordt zelfs door sommige charismatische christenen gebruikt als een manier om de Bijbel te interpreteren.
Tijdens diensten in juli jongstleden werd in de Rock Urban Church in Grandville, Michigan, een ongeloofwaardige video afgespeeld waarin steun werd betuigd aan de samenzweringstheorieën van QAnon. Ook bestaat er een beweging, geleid door het in Indiana gevestigde Omega Kingdom Ministry, om QAnon en het christendom te laten versmelten, waarbij Bijbelteksten en teksten van Q worden voorgelezen tijdens kerkdiensten. QAnon maakt gebruik van de taal van Dominionism[i], een politieke ideologie die een conservatief christelijk nationalisme voorstaat, en die zich laat leiden door een uiterst rechtse opvatting van de Bijbelse wet. Aanhangers geloven dat dezelfde ‘deep state’ die het land bestuurt, ook in de traditionele kerken is binnengedrongen. Dit past allemaal bij het apocalyptisch verlangen van QAnon de samenleving die wordt ‘beheerst’ door de ‘deep state’ te vernietigen, en te vervangen door een QAnon-christelijk koninkrijk Gods op aarde.
De details die naar voren komen uit het onderzoek naar de honderden mensen die in januari 2021 het Capitool bestormden, werpen een verontrustend licht op de giftige rol die is gespeeld door opvattingen uit de marges van het christendom en QAnon samenzweringstheorieën. Een man uit Kentucky, aangeklaagd door de FBI als de eerste die door een kapotgeslagen raam het Capitool binnendrong, beschouwde zichzelf als iemand die een heilige oorlog vocht namens zijn president, en droeg een T-shirt met daarop een citaat uit Efeziërs 6:11: ‘Trek de wapenrusting van God aan om stand te kunnen houden tegen de listen van de duivel’.
Terwijl Twitter en Facebook hard zijn opgetreden om samenzweringstheorieën en verdraaiingen te stoppen, zijn tienduizenden nieuwe extreemrechtse abonnees lid geworden van enkele van de meer belangrijke QAnon-kanalen en zelfstandige websites. Velen voelen zich nog even rotsvast overtuigd van hun geloof in de duistere werkelijkheid van een ‘deep state’ onder de oppervlakte van wat zich nu in de Verenigde Staten afspeelt.
Volgens nieuw onderzoek gelooft meer dan een kwart van de witte Evangelische protestanten nog in de QAnon-samenzweringstheorie. Dit onderzoek, dat eind januari 2021 werd uitgevoerd door het conservatieve American Enterprise Institute, meldde dat 29% van de Republikeinen en 27% van de witte protestanten meent dat de QAnon-samenzweringstheorie juist is. QAnon is ook andere geloofsgemeenschappen binnengedrongen: 15% van de witte orthodoxe protestanten, 18% van de witte katholieken, 12% van de niet-christenen, 11% van de Hispanic-katholieken, en 7% van de zwarte protestanten zeggen dat zij die theorie geloven en steunen.
Wat is hier aan de hand? Waarom geloven nog zoveel mensen in de al lang en breed ontkrachte beschuldigingen van QAnon over een ‘deep state’-kliek van Democraten die satanische pedofielen zouden zijn die hun machtsposities gebruiken voor misdadige internationale kinderhandel. De mensen die QAnon aanhangen terugbrengen naar een plek waar waarheid en feiten heersen zal moeilijk worden, maar is hoogstnoodzakelijk. Extremistische bewegingen ontwikkelen en vertrouwen op bij elkaar geknutselde samenzweringstheorieën om de fantasie van hun aanhangers over te nemen en hen tot actie aan te zetten.
Breed verspreide steun voor samenzweringstheorieën is, uiteraard, niet enkel een symptoom van onze hedendaagse samenleving met haar massamedia. Voor sommige mensen is de angst dat kwade krachten samenspannen om goedwillende mensen te schaden diepgeworteld in hun ziel. In vroeger tijden waren heksenvervolgingen, bijvoorbeeld, gebaseerd op het geloof dat jonge vrouwen die in bossen bijeenkwamen samenspanden met de duivel. Laten we de heksenprocessen in Salem, Massachusetts, tussen februari 1692 en mei 1693 niet vergeten, een van de meest beruchte gevallen van massahysterie in het koloniale Amerika. Mensen werd bijgebracht heksen te vrezen, maar niet diegenen die hen martelden en ophingen. Destijds bestond een overweldigende meerderheid van degenen die werden beschuldigd van en veroordeeld voor hekserij uit vrouwen (78%). Volgens de voorsprekers van de hedendaagse QAnon-samenzweringstheorie zijn enkele van de meest kwaadaardige mensen Hilary Clinton, Nancy Pelosi, en hun aanhangers.
QAnon begon in oktober 2017, toen een anonieme gebruiker verschillende berichten op de ‘4chan’-website plaatste, een van de meest extreme forums op internet. De gebruiker ‘Q Clearance Patriot’ (Q Afrekening Patriot), bij zijn volgers bekend als ‘Q’, beweerde een hooggeplaatste inlichtingenofficier te zijn die aanwijzingen achterlaat over een geheime en aanstaande epische veldslag tussen goed en kwaad, met uiteindelijk een apocalyptisch nieuw tijdperk. Actuele opinieonderzoeken en onderzoek van de sociale media duiden erop, dat er minstens honderdduizenden mensen zijn die geloven in ten minste sommige van de bizarre theorieën die QAnon naar voren brengt.
Ik vermoed dat het niet als een verrassing komt dat tot de meest fervente aanhangers van de vorige bewoner van het Witte Huis groepen behoren als QAnon, the Proud Boys, Oathkeepers, 3 Percenters, en America Firsters, die zich hullen in Bijbels taalgebruik om hun handelen te rechtvaardigen.
Terwijl QAnon een kronkelige samenzweringstheorie is zonder enige duidelijke grond in de werkelijkheid, wordt de theorie in toenemende mate in verband gebracht met geweld in de werkelijke wereld, zoals de verwoestende natuurbrand in het zuiden van Californië. De Camp Fire, waarbij 85 mensen omkwamen en meer dan 13 900 huizen werden verwoest, is het nieuwste brandpunt van samenzweringstheorieën die worden verspreid door de Republikein Marjorie Taylor Greene (Georgia), die speculeerde dat de uitbarsting begon door een Joodse ruimtelaserstraal. Greene, een aanhanger van QAnon, werd in november 2020 in het Amerikaanse Congres gekozen. Onlangs heeft het Huis van Afgevaardigden, met een Democratische meerderheid, bij een stemming op 4 februari 2021, haar ontheven van haar functies in de parlementscommissies voor onderwijs en de begroting. De dag ervoor had Greene nog een staande ovatie gekregen in een besloten vergadering van haar Republikeinse aanhangers in het Huis.
We moeten mensen echt helpen feiten van fictie te onderscheiden. Dit is onze steeds belangrijker uitdaging. Die begint thuis en in het lager en middelbaar onderwijs: mensen helpen hun kritische denkvermogens te ontwikkelen. Samenzweringstheorieën ontkrachten waar en wanneer zij opduiken is nuttig, maar het kunnen niet alleen de media en politieke leiders zijn die deze informatie verschaffen. We moeten de psychologische prikkels en motivaties begrijpen die leiden tot dit soort denken. De waarheid is dat samenzweringstheorieën altijd gedijen wanneer mensen het gevoel hebben dat zij niet de baas zijn over hun eigen leven, en wanneer er angstaanjagende spanningen bestaan in een sterk gepolariseerde samenleving. Bedrieglijke populistische bewegingen zoals QAnon buiten menselijke angsten uit. We moeten samenwerken, mensen in moeilijke situaties helpen. Laten we het bouwen van bruggen, het delen van de waarheid en de meelevende zorg voor de ander aanmoedigen, ongeacht sekse, gender, ras of nationaliteit. Extremisme bloeit in samenlevingen met een duidelijke en groeiende ongelijkheid. Warme harten helpen koude en gesloten geesten te openen.
QAnon bestrijden is tegenwoordig een belangrijke uitdaging voor christenen. QAnon is gevaarlijk, oneerlijk, en antisemitisch. Het is ook bedrieglijk antichristelijk.
(Vertaling: Herman Simissen)
Reageren? Mail naar jadleuven@gmail.com
John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen A Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013).
[i] Het Dominionisme is een theologische opvatting die inhoudt dat de wereld onverkort moet worden bestuurd volgens Bijbelse normen, en dat christenen zich daarom verplicht moeten voelen politiek actief te zijn. (noot van de vertaler)