De dramatische beelden van de trailer wekken de verwachting dat Small things like these (2024) draait om de behandeling van ongetrouwde, ‘gevallen’ jonge vrouwen in het traditionele Ierland. De clip toont een zich wanhopig verzettend meisje dat door haar moeder bij de poorten van het nonnenklooster wordt afgeleverd om te bevallen. Met de verhalen die wij inmiddels kennen over het gedwongen afstaan van pasgeborenen en de hardvochtige behandeling die meisjes binnen de muren van deze instituten meer dan eens ten deel viel, verleidt de trailer ons bijna als vanzelf de film te zien als een massieve kritiek op deze omstandigheden en op het geestelijke en maatschappelijke klimaat waarin deze konden gedijen.[1]
Inderdaad is het moeilijk om Small things like these niet te zien als een kerk- en maatschappijkritiek, zeker vanuit het perspectief van vandaag de dag. Ook confronteert de film ons op een indringende manier met armoede en de harde werkelijkheid van het dagelijks bestaan. Small things like these alleen als een aanklacht te zien tegen dit alles, doet echter geen recht aan de film. Sterker nog, deze omstandigheden vormen veeleer de achtergrond waartegen het werkelijke thema van de film reliëf krijgt. Dat thema ligt besloten in het onorthodoxe handelen van de nog jonge Bill Furlong, door wiens ogen de trailer gefilmd is, en de keuzen die hij maakt in de morele dilemma’s die op zijn pad komen. Met het handelen van de hoofdpersoon zet regisseur Tim Mielants het verhaal in de sleutel van Bijbelse grondmotieven.
Het verhaal
Sombere penseelstreken karakteriseren het kleurenpalet van Small things like these: kraaien, verweerde kerkklokken, donkere kleding, pikzwarte luchten, roet, en regen – veel regen. Zij zijn deel van het leven van Bill Furlong, een kolenhandelaar in een klein Iers provincieplaatsje. In het huis waar hij met zijn vrouw Eileen en vijf dochters woont, wordt elk stukje van de schaarse ruimte benut. Alleen in de flashbacks van Bills jeugdherinneringen is er ruimte en licht: een ruim huis en een weelderige tuin, zijn jonge, knappe moeder in de heldere zonneschijn.
Bill heeft hart voor zijn kleine bedrijf. Zijn vrouw gaat spaarzaam om met het weinige huishoudgeld, zeker met Kerst in aantocht. Zij maken het beste van de omstandigheden. De dochters worden in het maken van hun huiswerk gestimuleerd. De meisjes moeten vooruitkomen in het leven.
Er wordt in de film weinig gesproken. Met zijn stille, wat naar binnen gekeerde en bedachtzame aard loopt ook Bill niet te koop met zijn gedachten. Zijn bewogenheid met de ander is echter onmiskenbaar. Dat blijkt wanneer hij iemand iets toestopt of, zomaar, wanneer zijn blik even blijft rusten op een in de nachtelijke kou ronddwalend kind. Het is vooral de scene bij de kloosterpoort die hem niet loslaat en hem voortdurend terugbrengt naar de ervaringen van zijn jeugd. De pragmatisch ingestelde Eileen, die minder op heeft met zijn goedgeefsheid, voelt dat zij haar man niet helemaal meer kan bereiken.
De confrontatie met Sarah Redford, het diep ongelukkige meisje bij de kloosterpoort, doet Bill steeds sterker beseffen dat zijn jeugd er heel anders had kunnen uitzien. Het lot van Sarah is zijn ongehuwde moeder bespaard gebleven. Door de bescherming van de oudere dame bij wie zijn moeder als inwonende hulp in de huishouding werkte, kon hij opgroeien in een liefdevolle, welgestelde omgeving. Na de plotselinge dood van zijn jonge moeder ontfermde de nog thuiswonende zoon Ned zich over hem als een vader.
Wanneer Bill op een avond Sarah koud en haveloos in de kolenschuur aantreft, brengt hij haar terug naar het tehuis. Tijdens het gesprek met de moeder-overste, die hem binnenvraagt, wordt zijn innerlijke weerstand steeds groter. Tegelijk is hij zich net als zijn plaatsgenoten meer dan bewust van de maatschappelijke invloed van de kloostergemeenschap en van de bereidheid die invloed ook daadwerkelijk te laten gelden, ook jegens hem.
Een jeugdherinnering doet hem korte tijd later naar het klooster spoeden, waar hij de zwangere Sarah buiten in het donker op de grond vindt, trillend van de kou en nog nauwelijks bij bewustzijn. Hij neemt haar strompelend mee aan zijn arm. Onderweg kijken groepjes voorbijgangers in het donker zwijgend toe. Thuis leidt Bill Sarah naar de huiskamer, waar het warme gezin zich ondanks de bescheiden mogelijkheden opmaakt voor Kerstmis.
Spiegels
Op een treffende manier spiegelt de film het heden aan het verleden. Dat levert een krachtig contrast op: de lichte, zomerse beelden van een gelukkige jeugd tegenover de donkere, winterse werkelijkheid van het heden. De spiegeling heeft ook een innerlijke dimensie. Zij helpt Bill om zijn positie te bepalen in het hier en nu. Anders dan zijn vrouw Eileen, die eenvoudig naar de welstand van de oude dame wijst als reden voor haar grootmoedigheid, begrijpt Bill dat de bescherming die zij bood een persoonlijk statement was: een daad van moed en goede wil. Het vervult hem met dankbaarheid.
Ook letterlijk spelen spiegels een rol: het zorgvuldige reinigingsritueel van zijn beroete handen dat Bill steeds bij thuiskomst uitvoert, eindigt met het zichzelf in de spiegel kijken. Het is wanneer hij in de spiegel bij de kapper de kleine William ziet met achter zich het vrolijke gezicht van Ned, dat hij ineens inziet wat hem te doen staat en naar het klooster gaat.
Die spiegelingen zetten ook de morele dilemma’s op scherp. Eileen concentreert zich op het welzijn van het eigen gezin, blijft het liefst buiten andermans zaken en houdt het invloedrijke klooster graag te vriend. Met vreugde neemt zij de enveloppe aan die de moeder-overste aan haar man voor haar meegaf nadat hij de gevluchte Sarah weer bij het tehuis had afgeleverd. Het geluk van zijn kindertijd voedt daarentegen bij Bill onrust. Zijn handelen vergt moed: hij komt op voor iemand die publieke schande ten deel valt. Hij biedt Sarah bescherming. Ook stelt hij zijn economische toekomst in de waagschaal – hij is de kolenleverancier van het klooster – en daarenboven is hij voor de opleiding en dus voor het toekomstperspectief van zijn jongste dochters van het klooster afhankelijk.
Kleine dingen
Dankbaarheid over zijn jeugd voert bij Bill de boventoon. Dat is ook zo wanneer het er gaandeweg op lijkt dat Ned zijn vader was. Bitterheid om de niet-erkenning, bitterheid om het standsverschil dat in tact bleef, bitterheid om het feit dat de sociale en maatschappelijke prijs die voor zwangerschap buiten het huwelijk door vrouwen zoals zijn moeder betaald werd, had evengoed zijn reactie kunnen zijn. De druk en het ijzige regime van de kloostergemeenschap, de strenge seksuele moraal, de armoede, de sociale ongelijkheid en de heersende publieke opinie: dat alles is niet waartegen Bill rechtstreeks strijdt. Het zijn niet de ‘structuren’ waarop hij zijn pijlen richt. Het zijn concrete daden – de ogenschijnlijk kleine dingen – die het leven van een mens kunnen veranderen, zoals ook hij zelf heeft ervaren. Veelzeggend in dit verband is dat de hoofdpersoon van de film een man is: de zoon van een ongehuwde moeder en de vader van vijf dochters.
Wat Bill doet, is een daad van naastenliefde: het opkomen voor de concrete mens die hij op zijn pad treft. Daarin schuilt een directe verwijzing naar de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Die naastenliefde is niet vrijblijvend. Zij vergt praktische moed en persoonlijke offers. In het offer horen wij de echo van het penningske van de weduwe, die gaf van het weinige dat zij had: small things like these.
Zoals de jeugd van Bill hem een spiegel voorhield, houdt Small things like these ons een spiegel voor. Hoe makkelijk is het niet om te roepen dat de ‘structuren’ moeten veranderen of dat ‘de’ politiek, ‘de’ overheid ergens iets aan moet doen; protesten en demonstraties zijn daarop ook doorgaans gericht. Hartekreten in die richting kunnen welgemeend zijn, maar zij vertonen vaak een grote mate van vrijblijvendheid. Ook is verontwaardiging over de omstandigheden die in de film centraal staan, nu gemakkelijk geuit. Maar hoe gaan wij zelf in de relatie met anderen om met de morele taboes van onze tijd of met mensen die aan de publieke schandpaal worden genageld?
Small things like these doet een appel op ons om ondanks de situatie zoals die is, verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen handelen en het goede te doen, ook als dat moed vraagt en offers vergt. De titel geeft daarmee precies de kern van de film weer – met de onuitgesproken ondertitel dat juist kleine dingen groot en groots kunnen zijn.
Small things like these is een ernstige film. Door de ernst heen schijnen licht en hoop. Huize Furlong maakte zich op voor het Kerstfeest. Voor ons valt Small things like these te zien als een kerstvertelling; een kerstvertelling die ons aan het denken zet.
Reageren? Mail naar: Sophie.vanBijsterveld@ru.nl
Sophie van Bijsterveld is hoogleraar Religie, recht en samenleving aan de Radboud Universiteit.
[1] De film is opgedragen aan de meer dan 10.000 jonge ongehuwde Ierse vrouwen die tussen 1922 en 1996 naar de zogenoemde ‘Magdalena wasserijen’ zijn gestuurd en de kinderen die hun ontnomen zijn.
