Soms loont het om doelloos te snuisteren in de uitgebreide catalogus van Netflix en je te laten verrassen door het aanbod. Zo kwam ik op een verloren avond uit bij de film Spaceman (2024). De film trok mijn aandacht, omdat de bekende Amerikaanse acteur Adam Sandler de hoofdrol voor zijn rekening neemt. Een wat atypische casting, want daar waar Sandler vooral bekend is vanwege zijn rollen in komedies en romantische slapsticks, leest de synopsis van Spaceman heel anders.
De film volgt de Tsjechische kosmonaut Jakub Procházka op zijn solomissie naar Chopra, een gaswolk net voorbij Jupiter die iets zou kunnen onthullen over de oorsprong van het heelal. De reis van Jakub wordt dan ook door de hele wereldbevolking op de voet gevolgd. Deze gezamenlijke beleving staat in schril contrast met de eenzaamheid waarin de kosmonaut zich bevindt. Jakub lijdt aan deze eenzaamheid en de afwezigheid van zijn vrouw Lenka (gespeeld door Carey Mulligan). Hoewel zij in verwachting is, besloot Jakub toch op missie te vertrekken. Het bleek de doodsteek van hun huwelijk. Lenka gaat weg bij Jakub en weigert ieder verder contact met de kosmonaut. Het nieuws van zijn scheiding wordt voor Jakub verborgen gehouden uit vrees dat zijn mentale toestand erdoor zou verslechteren.
Dit blijkt tevergeefs. Jakob lijdt aan slapeloosheid en als hij de slaap toch kan vatten, wordt hij geplaagd door nachtmerries. Zo droomt hij over een spinachtig wezen dat zich onder zijn huid bevindt en zich langs zijn neus naar buiten dringt. Jakubs mentale toestand lijkt helemaal te ontsporen, wanneer hij het wezen kort daarna in reusachtige vorm op zijn schip aantreft. Hij vreest dat hij hallucineert, maar neemt het zekere voor het onzekere en probeert het schip van iedere ongewenste aanwezigheid te zuiveren. Het wezen laat zich echter niet verdrijven.
Al gauw wordt het Jakub duidelijk dat het wezen ook geen kwade bedoelingen heeft. Met een geruststellende stem (ingesproken door Paul Dano) stelt het onschuldige vragen, zoals naar de etenswaren aan boord. Jakub went aan de aanwezigheid van het wezen en leert die zelfs te waarderen. Hij geeft zijn onverwachte, maar intussen welgekomen gezelschap de naam Hanuš, ter ere van de klokkenmaker die het astronomisch uurwerk van Praag maakte. Terwijl het ruimteschip onverstoord zijn reis voortzet, praten Jakub en Hanuš over de meest uiteenlopende onderwerpen.
Hanuš toont veel interesse voor de gedachten die Jakub bezighouden. Hij lijkt deze te kunnen lezen en tot wanhoop van Jakub, zelfs te kunnen manipuleren. Zo is Hanuš geïnteresseerd in Lenka en de beweegredenen waarom Jakub haar achterliet. Langzaam komt hij tot het inzicht dat Jakub zijn vrouw achterliet omwille van ambitie. Dit ontstemt het buitenaardse wezen. Het beseft dat Jakubs weinig benijdenswaardige situatie het gevolg is van zijn eigen keuze.
Toch is het oordeel van Hanuš mogelijk te hard. De ambitie van Jakub werd ingegeven door het verlangen zijn familienaam te zuiveren. Jakubs vader was destijds lid van de Tsjechische communistische partij. Na de val van het communistisch regime droegen Jakub en zijn familie de gevolgen van zijn vaders politieke engagement. Jakub gelooft dat als hij deze heroïsche ruimtemissie tot een goed einde weet te brengen, zijn familienaam niet langer verbonden zal zijn met het twijfelachtige verleden van zijn vader maar met zijn verwezenlijkingen.
Deze drijfveer maakte Jakub zelfgericht en blind voor zijn omgeving, in het bijzonder voor zijn vrouw. En leidde hem naar een existentiële leegte. Jakub komt tot het besef dat hij is blijven hangen in het verleden en zo verloor wat invulling gaf aan zijn bestaan: Lenka’s liefde. Dit inzicht valt samen met het bereiken van zijn bestemming, waar Jakub en Hanuš afscheid nemen van elkaar.
Spaceman is atypisch in zijn genre. De sciencefictionfilm exploreert geen wetenschappelijk ideeën en de mogelijke impact daarvan op mens en samenleving. De film staat daarentegen stil bij de menselijke natuur. Hij onderzoekt het menselijk streven naar betekenis, de redenen daarachter en de prijs die daarvoor wordt betaald; en hij staat stil bij het menselijk onvermogen de werkelijkheid te aanvaarden zoals die is. Spaceman confronteert de kijker met moeilijke vragen. Misschien dat de film daarom niet heel warm werd onthaald?
En dan werd het verhaal al verzoet. Het boek waarop de film werd gebaseerd, Spaceman of Bohemia (2017), is nog een stuk rauwer. Het kent geen happy end, in tegenstelling tot de verfilming. Zo herinnert het boek eraan dat het streven naar betekenis niet alleen wegleidt van wat het leven te bieden heeft, maar het confronteer ook met het feit dat verloren tijd niet kan worden ingehaald en onbenutte kansen niet kunnen worden teruggewonnen. Spaceman houdt zijn kijker een moeilijke spiegel voor.
Al zal de vraag die de meeste kijkers bezighoudt, zijn of Hanuš werkelijk is. Of is hij slechts de verbeelding van een eenzame en getormenteerde ziel? Wordt Jakub werkelijk gezelschap gehouden door een buitenaards wezen? Of is de kijker slecht getuige van een innerlijke dialoog? De film speelt hetzelfde spel als The Life of Pi (2012) van Ang Lee, waar de kijker ook achterbleef met de vraag of de drenkeling Pi werkelijk weken op de Grote Oceaan doorbracht met een wilde tijger in zijn reddingsboot. De vraag is of het antwoord er echt toe doet.
Spaceman is een ode aan de menselijke zoektocht naar betekenis in een universum dat onverschillig lijkt. Een streven dat prachtig wordt verzinnebeeld door een ruimteschip dat langzaam door de uitgestrekte leegte van de ruimte glijdt, terwijl de inzittenden in gesprek verzonken zijn. En dit alles op de tonen van de ingetogen muziek van Max Richter.
Spaceman is momenteel te bekijken op Netflix.
