Over Tidings van Ruth Padel
Herman Simissen*
Jaar in, jaar uit – ‘Alle Jahre wieder’, om een bekend Duits kerstlied te citeren – verschijnen er in de loop van november bloemlezingen met kerstverhalen. Maar de keuze in het genre is beperkt, reden waarom uitgevers hun toevlucht nemen tot allerlei noodgrepen om toch maar met een volwaardige en enigszins originele bundeling te kunnen komen. Men nodigt bijvoorbeeld een bekende Nederlander of Vlaming uit een bijdrage te leveren, in de hoop dat diens naamsbekendheid de verkoop van de publicatie zal bevorderen. Het probleem dat ten grondslag aan deze dilemma’s van de uitgevers ligt, is dat Kerstmis niet erg geliefd is als thema in de literatuur, aldus de Duitse theoloog Georg Langenhorst.[1] Het onderwerp ligt al te zeer vast, betoogt hij: het legt de schrijver te veel beperkingen op, het laat te weinig ruimte voor de vrije verbeelding. Dit met name wanneer de schrijver zich niet wil overgeven aan goedkope sentimentaliteit – die bij het genre altijd op de loer ligt, en zich volgens Langenhorst vooral doet gelden in de Amerikaanse letteren en in de Amerikaanse cultuur als geheel –, maar daadwerkelijk vragen wil stellen over de betekenis van Kerstmis. Dit neemt natuurlijk niet weg dat er een aantal klassieke literaire teksten rond het kerstfeest bestaat. Het meest bekend van alle is wellicht A Christmas Carol (1843) van Charles Dickens; andere voorbeelden zijn de satirische vertelling Nicht nur zur Weihnachtszeit (1952) van Heinrich Böll en de geestige, quasi-nostalgische herinnering A Child’s Christmas in Wales (1952) van Dylan Thomas, oorspronkelijk geschreven als voordracht voor de BBC-radio.
Met haar verhalende gedicht Tidings. A Christmas Journey – verschenen in 2016, en door Sarah Young prachtig geïllustreerd met houtsneden in zwart, wit, goud en rood –, heeft de Engelse dichteres Ruth Padel zich uitdrukkelijk in de traditie van literaire kerstverhalen willen plaatsen: haar gedicht wil een literaire bezinning zijn op de betekenis van het kerstfeest in de wereld van vandaag.
De auteur
Ruth Padel (01946) werd geboren in Londen, ook haar huidige woonplaats, al heeft zij tussentijds op verschillende plaatsen in binnen- en buitenland gewoond, langere tijd ook op Kreta. Padel komt uit een intellectueel milieu: haar vader John (1913-1999) was psychoanalyticus, en via haar moeder Hilda Barlow (1919-2017) is Charles Darwin haar betovergrootvader, over wie zij onder meer haar dichtbundel Darwin – A Life in Poems (2009) publiceerde. Ruth Padel studeerde klassieke talen in Oxford, en doceerde vervolgens oud-Grieks in Oxford, Cambridge en Londen. Zij promoveerde in 1990 op een dissertatie over de Griekse tragedies; tijdens de voorbereiding ervan verbleef zij in Berlijn, aan de Sorbonne in Parijs, en in Athene. Het proefschrift werd later gepubliceerd als In and Out of the Mind; hierin stelt zij de vraag hoe ideeën over de menselijke geest en het ‘zelf’ zijn gevormd door het Griekse denken zoals dat in de beroemde tragedies tot uitdrukking komt. Haar promotie was in die zin opmerkelijk, dat ze enkele jaren voordien al, in 1984, haar academische loopbaan had opgegeven om zich volledig te kunnen wijden aan haar schrijverschap. Zij voorzag in haar onderhoud als free lance-docent, als recensent, en door werkzaamheden voor de BBC-radio. Bij dit al had zij een sterke belangstelling voor klassieke muziek, ook als uitvoerende: vanaf haar studietijd zong zij steeds in koren; en daarnaast publiceerde ze over muziek, met name over Ludwig van Beethoven. In 1990 volgde het literaire debuut van Padel met de dichtbundel Summer Snow, de eerste van inmiddels twaalf bundels. Daarnaast schreef zij twee romans – Where the Serpent Lives (2010) en Daughters of the Labyrinth (2021) –, alsook verschillende studies over literatuur, waaronder het heel goed ontvangen 52 Ways of Looking at a Poem: How Reading Modern Poetry Can Change Your Life (2002). In 2013 werd zij benoemd tot hoogleraar poëzie aan King’s College, Londen. Belangrijke thema’s in haar dichtwerk – over al deze onderwerpen heeft zij overigens ook non-fictie geschreven – zijn de Griekse wereld, het Midden-Oosten, muziek, natuur en natuurbescherming, migratie en dakloosheid. Laatstgenoemde thema’s verraden al dat de dichtkunst volgens Padel midden in de wereld dient te staan, niet in een ivoren toren – zoals zij in een bijdrage aan de krant The Guardian stelde:
Ik ben er heilig van overtuigd dat de poëzie de verantwoordelijkheid heeft, oog voor de wereld te hebben, maar we openen onze ogen allemaal op verschillende manieren. Op zichzelf heeft een brandende morele kwestie nog nooit een gedicht goed gemaakt, en vaak maakt zij er een slechter. Een gedicht moet eerst en vooral een goed gedicht zijn. […][2]
Deze zelfde politieke en maatschappelijke bekommernis spreekt uit Tidings – een gedicht dat op verschillende manieren midden in de politieke en maatschappelijke werkelijkheid van vandaag wil staan. Het is dan ook geenszins toevallig dat het is opgedragen aan ‘dr. Sushrut Jadhav, het team van Focus Homeless Outreach and Street Population, Camden, en hun werk met hen die gemarginaliseerd zijn en geen stem hebben’ – de directeur en de leden van de organisatie die de daklozenopvang verzorgt in Camden, het stadsdeel in Londen waar Ruth Padel woont. Als voorbereiding op het schrijven van het gedicht heeft zij een nacht – ‘een bitterkoude nacht net na Kerstmis’, schrijft zij in haar Dankwoord – meegelopen met dr. Jadhav tijdens zijn werk in de straten van Camden.
Tidings – de opzet
Tidings bestaat uit drie delen van ongeveer gelijke lengte – het middelste is iets langer dan de beide andere –, achtereenvolgens getiteld ‘Kerstavond’, ‘Kerstnacht’ en ‘Eerste Kerstdag’. Het gedicht kent, zoals Ruth Padel het noemt, vijf ‘stemmen’: Charoum, de Engel van de Stilte; Holly, een meisje van zeven; Robin, een dakloze man van vierenveertig; Vos, een jonge vrouwtjesvos; en Mesoma, een vrijwilligster die met Kerstmis in de daklozenopvang werkt. In de drie delen van het gedicht volgen we de beide hoofdpersonen, Holly en Robin, gedurende vierentwintig uur – de vierentwintig uur dat Charoum een stem heeft en, wanneer niet een van de andere stemmen in het gedicht aan het woord is, de lezer toespreekt als een alwetende verteller en op de hoogte brengt van wat zich rond – en zelfs in het denken van! – de hoofdpersonen afspeelt.
De titel Tidings is – al helemaal omdat ‘Christmas’ in de ondertitel staat – voor iedere Engelstalige een niet te missen toespeling op het bekende kerstlied God Rest You Merry, Gentlemen, waarin engelen ‘tidings of comfort and joy’ – berichten van troost en vreugde – brengen. Maar Tidings wil bepaald geen eenduidige boodschap van troost en vreugde zijn – in de wereld van vandaag is een dergelijke eenduidige boodschap niet langer op zijn plaats, suggereert Padel, door ‘comfort and joy’, troost en vreugde, weg te laten. De ondertitel van het gedicht, ‘A Christmas Journey’ – een kerstreis – kan op verschillende manieren worden uitgelegd. Hij verwijst letterlijk naar de ‘reis’ – een voettocht – die Robin, vergezeld door de vos, in de kerstnacht maakt door een winters en ijskoud Londen, maar ook naar de ‘innerlijke reis’ die hij tijdens deze voettocht doormaakt. Maar de ondertitel verwijst ook naar de ‘innerlijke reis’ tijdens Kerstmis van de zevenjarige Holly: van hoge verwachtingen via diepe teleurstelling naar onverwachte vreugde. ‘Reis’ verwijst ook naar de komst van het licht in de wereld: Padel laat de lezer in vaak prachtige beelden de zonsopkomst volgen in haar tocht over de wereld, vanaf het eerste ochtendgloren in Oost Australië tot aan de dageraad in de Verenigde Staten. En de ‘reis’ is ten slotte ook een reis in de tijd: Padel toont verschillende flitsen van Kerstmis in vroeger tijden.
Ruth Padel gebruikt het eerste gedeelte van het gedicht enerzijds om de belangrijkste ‘stemmen’ in het verhaal aan de lezer voor te stellen, en anderzijds om het gedicht te plaatsen in het deel van Londen waar het zich afspeelt: Camden, met name in de omgeving van St. Pancras Old Church (de Oude Pancratius Kerk). Charoum is de eerste ‘stem’ die aan het woord komt:
[…] But tonight, for twenty-four […] Maar vannacht, voor vierentwintig
strange hours in the darkness of the year, I have a voice – vreemde uren in het holst van het jaar, heb ik een stem –
for this is Christmas Eve, when everything hidden want het is Kerstavond, als al het verborgene
comes alive. […][3] tot leven komt. […]
Deze nacht – alleen deze nacht – kan Charoum spreken, en in deze nacht heeft de Engel van de Stilte een bijzondere missie:
[…] Tonight [..] Vannacht
I play a part in everyone’s secret search speel ik een rol in ieders geheime zoeken
for something better. Come with me naar iets beters. Kom met me mee
to St. Pancras Old Church, on a little London hill naar de Oude Pancratius Kerk, op een kleine heuvel in Londen
runed with twenty centuries of human stories. (blz. 3-4) met runen uit twintig eeuwen verhalen van mensen
Door middel van de laatste zin geeft Padel een historische dimensie aan het gedicht: de wederwaardigheden van Holly en Robin krijgen daarmee een algemenere geldigheid die uitstijgt boven de particuliere ervaringen van twee personages in Londen aan het begin van de eenentwintigste eeuw.
Bij monde van Charoum stelt Padel vervolgens de vraag waar Tidings als geheel om draait:
for what might a mysterious birth, witnessed want wat zou een geheimzinnige geboorte, gezien
by distant sheperds and foreign kings, door verre herders en buitenlandse koningen,
the longings conjured up by giving, gift and given de verlangens opgeroepen door geven, gift en gegeven,
and the time-stopping rift in every schedule – en de tijd-stoppende breuk in iedere agenda –
yes, what can Christmas do, to all of us? (blz. 6) ja, wat kan Kerstmis doen, voor ons allen?
Holly en Robin
Holly en Robin zijn de twee hoofdpersonen van Tidings, en de tegenstellingen tussen beiden zouden niet groter kunnen zijn. Holly is een van de twee kinderen in haar ouderlijk gezin – woonachtig in Camden, een wijk aan de noordkant van het centrum van Londen waar alleen de welgestelden zich tegenwoordig een huis kunnen veroorloven. Het kerstfeest waarop Holly zich verheugt is dan ook het kerstfeest van een kind dat opgroeit in een beschermde omgeving waarin het niets te kort komt. Haar ouders getroosten zich alle moeite om Holly en haar broer Sam een mooie Kerstmis te bezorgen: het huis is versierd, er staat een grote kerstboom die reikt tot aan het plafond, oma komt logeren, het is warm, de (namaak) open haard brandt, er is van alles te eten. De enige zorg die Holly heeft, is of zij van de kerstman wel krijgt wat zij op haar verlanglijstje heeft gezet – met bovenaan een hondje.
Hoe anders is het leven van Robin – een dakloze, die zich overdag vaak verstopt op het kerkhof naast de Oude Pancratius Kerk, en in de schemer tevoorschijn komt om eten te zoeken. Wat hem met Holly verbindt, is dat hij heimelijk slaapt in een kuil achter, en half onder, het schuurtje in de tuin van haar ouderlijk huis; in die kuil ook heeft hij zijn rugzak met wat schamele bezittingen verstopt. Naast hem slaapt de vos die hij heeft getemd – of zij hem?, vraagt Charoum zich af –, die hem gezelschap houdt en over hem waakt. Padel beschrijft Robin als volgt:
Forty-four. His hair Vierenveertig. Zijn haar
is floating grease-locks, black and grey ongelijke vette krullen, zwart en grijs,
his face is beaten copper, smocked with red zijn gezicht geslagen koper, met een vlekje rood.
Wander-startled, as if he had a bounty Zwerf-verschrikt, alsof op zijn hoofd
on his head. His stare een premie staat. Zijn blik
reminds you of a loose wind vane herinnert je aan een losse windvaan
flapping on a yacht in open sea. (blz. 7-8) klapperend op een jacht op open zee.
Al brengen Holly en Robin hun dagen in elkaars onmiddellijke nabijheid door, ze leven in volkomen gescheiden werelden, door Padel treffend verbeeld in een korte scène. Holly loopt op kerstavond met haar moeder naar huis, na de kinderkerstdienst in de Oude Pancratius Kerk, en dan ziet ze in Goldington Crescent Park
[…] a man […] een man
slumped over the fake boulder onderuitgezakt op de namaakrots
Holly likes to climb. He is just sitting there, like stone waar Holly graag opklimt. Hij zit daar maar, als steen
in the dark, in the freezing rain. But now she’s home (blz.15) in het donker, in de ijskoude regen. Maar nu is ze thuis
En eenmaal thuis, is ze meteen de man vergeten die stil in de ijskoude regen zat. Thuis begint voor haar een kerstfeest in de warme geborgenheid van het ouderlijk gezin; hem wacht een nacht in de vrieskou waarin hij, vergezeld door de vos, zwerft door het centrum van Londen – ‘in a loneliness hardest to accept this time of year’ (blz. 6; ‘in een eenzaamheid in deze tijd van het jaar het zwaarst te aanvaarden’). Holly slaapt op een luchtbed op de grond op de slaapkamer van haar broer Sam, opdat oma in haar kamer en bed kan slapen. Van opwinding – zozeer verheugt zij zich op de volgende ochtend, als de kerstman cadeautjes heeft gebracht – kan Holly aanvankelijk de slaap niet vatten, en eenmaal in slaap droomt zij volop. Ondertussen loopt Robin verkleumd door het nachtelijke Londen, in vuilnisbakken wroetend naar eten. En Charoum vraagt zich af:
[…] Can I get Robin […] Kan ik Robin
to give up a life apart? Christmas is a tightrope een leven in afzondering doen opgeven?
Kerstmis is een dun koord
rejected is in its heart – but so afgewezen is in zijn hart – maar ook
is light in the dark. He’s not alone. licht in de duisternis. Hij is niet alleen.
Let him see light arrive across the globe Laat hem licht zien komen over de hele wereld.
A world more possible, and brighter, than he knows. Een wereld meer mogelijk, en helderder, dan hij kent.
The night ahead will ebb and flow – De komende nacht zal op en neer gaan –
a night of vigil, stations of the soul een nacht van wake, stadia van de ziel,
an old truth dawning, a lightening of time een oude waarheid daagt, een oplichten van de tijd
until, before the morning, totdat, voor de ochtend,
me might gaze at this bent world we naar deze kromme wereld zouden kunnen staren
with a blaze of hope met een glimpje hoop
from absolutely nowhere. Come with me vanuit helemaal niets. Kom met me mee
into longed-for. Into all we can imagine naar het verlangde. Naar al wat we kunnen bedenken
of mystery, wonder, hope, despair – aan geheim, wonder, hoop, wanhoop –
and a world, many worlds, elsewhere. en een wereld, vele werelden, elders.
Zonsopkomst
Terwijl Robin door de nacht zwerft, slaapt Holly op haar luchtbed en droomt de zonsopkomst in Oost-Australië:
[…] the first quiet songs […] beginnen de eerste stille liederen
start up in the tropical dawn chorus van het tropische ochtendgloren koor
in the Queensland Everglades. A white haze in de Queensland Everglades. Een witte nevel
glows above a sea of smoky quartz glimt boven een zee van rokerige kwarts
on the Sunshine Coast in East Australia aan de Sunshine Coast in Oost Australië
and a cone of ivory and pearl en een kegel van ivoor en parel
comes into view on the silky black horizon. (blz. 25) komt in zicht aan de zijdezwarte horizon.
Vanuit Australië glijdt de dageraad verder de wereld over, en Padel volgt hem, daarbij de politieke realiteit niet uit het oog verliezend:
[…] Sunrise here […] Hier legt
lays bare the ancient citadel of Erbil de zonsopkomst de oude citadel van Erbil bloot
and ten thousand sagging tents for refugees – en tienduizend verzakte tenten voor vluchtelingen –
Where, look, waar, kijk,
someone has set up iemand in de sneeuw
in the snow een kerstboom
a Christmas tree heeft opgezet
and a crèche en een kerststal
a candle-lit een met kaarsen verlichte
life-size Nativity levensgrote kerstgroep
in a blue waterproof tepee. in een blauwe waterdichte tent.
Want, zo merkt Charoum op naar aanleiding van de zonsopkomst boven Bethlehem:
[…] I have to show […] Ik moet
the truth. Nothing glossed over. Here too, look de waarheid laten zien. Niets verbloemen. Hier ook, kijk,
is the Separation Barrier. Robin knows is de Scheidingsmuur. Robin heeft weet
about kept out and boxed in. van buitengesloten en opgesloten.
The rising sun is sparkling on De rijzende zon schittert op
a hostile settlement and eight-metre-high wall een vijandige nederzetting en muur van acht meter
of concrete, watchtowers, razor wire van beton, wachttorens, prikkeldraad,
glinting metal, searchlights, glanzend metaal, zoeklichten
and a shoot-at-sight militia en een schiet-op-zicht militie,
above and all around this little town. boven en rondom deze kleine stad.
And yet, just hours ago, thousands of pilgrims En toch, pas uren geleden, persten
from all corners of the earth, pressed duizenden pelgrims uit alle hoeken van de aarde
into Manger Square and the holiest church zich het Kribbe Plein in en de heiligste kerk
in Christendom, to celebrate van het Christendom, om het sacrament
the sacrament of wine and bread, van brood en wijn te vieren,
the moment of God’s birth. op het tijdstip van Gods geboorte.
The Patriarch called on Jews, Muslims De Patriarch riep Joden, moslims
and Christians to live together equal en christenen op te leven als gelijken
in this holy land. I heard his prayer: in dit heilige land. Ik hoorde zijn gebed:
may the New Year be better – moge het Nieuwe Jaar beter zijn –
No barriers. Bridges of peace instead. (blz. 32) Geen scheidingsmuren. Bruggen van vrede in de plaats.
Hoe we het kerstverhaal ook vertellen – we kunnen de gebeurtenissen in de kerstnacht naar believen plaatsen in een ongewoon zachte winternacht of in kille nacht, met stromende regen; dat maakt volgens Charoum geen verschil –, het komt uiteindelijk op het volgende neer:
[…] a baby, displaced parents and their midnight een baby, ontheemde ouders en hun middernachtelijke
visitors from opposite walks of life. bezoekers van tegengestelde levenswandel.
Sheperds but also kings, the not-so-wise Herders maar ook koningen, de niet-zo-wijze
wise men who brought rich gifts wijzen die rijke giften brachten
and triggered a massacre. en een slachting uitlokten.
All the children of Bethlehem Alle jongens van Bethlehem
and the coasts thereof. The family became en heel het gebied daarvan. Het gezin werd
refugees, seeking asylum. (blz. 35) vluchteling, asielzoeker.
Nacht en vroege ochtend
Terwijl de zonsopkomst Engeland geleidelijk nadert, glibbert Robin door de sneeuw in nachtelijk Londen. Bij de Thames overweegt hij even in de rivier te springen, om van zijn eenzaamheid verlost te zijn, maar aangespoord door Charoum en geleid door de vos gaat hij verder over de gladde straten, tot hij uiteindelijk – met half dichtgevroren ogen – een nachtopvang bereikt waar hij, na enkele aarzelingen, naar binnen gaat. Een vrijwilligster vangt hem op – zij droogt zijn haar, slaat een deken om hem heen, en brengt hem thee, suiker, brood en soep. Zij heeft zich aangemeld om met Kerstmis te werken opdat zij met de feestdagen niet alleen thuis hoeft te zijn: haar vriend heeft haar verlaten. Dan heeft Robin, in Bijbelse terminologie, zijn moment van ‘effata’: zijn hart gaat open, hij komt tot inzicht, hij spreekt:
Robin hasn’t spoken words out loud Robin heeft al jaren niet hardop
for years. What can crackled, blue, gepraat. Wat kunnen gebarsten, van de kou
cold-sore-scarred lips do? blauwe pijnlijke littekens van lippen doen?
He opens them. Who are you? Hij opent ze. Wie ben jij?
Vroeg in de morgen wordt, even verderop in Camden, Holly wakker. Ze staat op en kijkt uit het raam of de zon al is opgegaan – als het dag is mag ze de cadeautjes uitpakken die de kerstman ’s nachts heeft gebracht, niet eerder – en ziet een betoverde wereld: het heeft gesneeuwd, alles is wit en verstild. Ze geniet in stilte van de aanblik, tot even later het eerste zonlicht zich aandient: dan maakt ze Sam wakker, en op zijn bed pakken ze hun kerstcadeautjes uit. Holly is er wel blij mee, maar de teleurstelling overheerst: de kerstman heeft haar allergrootste wens – een hondje – niet vervuld. Sam en zij kleden zich warm aan, en gaan in de tuin in de sneeuw spelen.
In de nachtopvang is Robin op een stoel in slaap gevallen. Als hij wakker wordt, verzorgt de vrijwilligster hem, en geeft antwoord op zijn vraag:
For the first time in years Voor het eerst in jaren
he’s touched by someone else wordt hij door een ander aangeraakt.
My name is Mesoma, darling. Mijn naam is Mesoma, liefje.
Mesoma means God’s Blessing. Mesoma betekent Gods zegen.
I’m from Nigeria Ik kom uit Nigeria.
You have lovely hair. It’s strong Je hebt mooi haar. Het is sterk
and soft. You ready to eat, again? (blz. 51) en zacht. Klaar om weer te eten?
Eerste Kerstdag
Robin beseft dat hij de vos nog moet voeren; hij pakt wat etensresten in een plastic tas, en vergezeld door Mesoma gaat hij de vos zoeken – terwijl overal in de stad kinderen buiten in de sneeuw of binnen met hun cadeautjes spelen, en hun ouders naar de kersttoespraak van de koningin kijken op de televisie. De Eerste Kerstdag gaat langzaam voorbij. Robin is inmiddels met Mesoma bij de Oude Pancratius Kerk. Zij wijst hem op de opvang aan de overkant van de straat, waar hij welkom is om langere tijd te verblijven, met de mogelijkheid een nieuw leven op te bouwen. Dan gaat zij de kerk binnen, waar zij op hem zal wachten en ondertussen zal bidden – voor zichzelf, maar ook voor hem.
[…] Christmas […] Kerstmis is zien,
is seeing, suddenly, what’s hidden plotseling, wat verborgen is,
looking for the unknown thing zoeken naar het onbekende
which will make your life worthwhile dat je leven de moeite waard zal maken
and not looking away from suffering. (blz. 55) en niet wegkijken van het lijden.
Robin zoekt verder naar de vos, en vindt haar op de plek waar zij vaak sliepen: achter het schuurtje in de tuin van het ouderlijk huis van Holly. Hij geeft de vos een kippenvleugel, die zij omhoog gooit en weer opvangt, tot zijn grote plezier. Holly – zogenaamd naar buiten gegaan om in de tuin in de sneeuw te spelen, maar eigenlijk om stiekem te huilen omdat zij geen hondje heeft gekregen – ziet het, en weet niet wat zij ziet: een tovenaar die speelt met een tamme vos? Op zijn beurt ziet Robin een engel, met gouden lokken en door sterren verlichte voeten (– Holly draagt modieuze sportschoenen met LED-lampjes). Robin pakt zijn rugzak en neemt aarzelend afscheid van de vos, en daarmee van zijn vroegere leven. Holly belooft de vos dat zij haar elke dag eten zal brengen – haar droom van een hondje is dan niet uitgekomen, maar zij heeft iets veel beters gekregen: een tamme vos die, verlegen, voorzichtig haar hand likt.
De avond valt over Londen, de schemer zet geleidelijk in – Robin overwint zijn laatste twijfels en gaat tegenover de Oude Pancratius Kerk de opvang binnen. Ondertussen bereikt de dageraad de Verenigde Staten – in New York zingt op straat iemand een kerstlied, en valt het eerste zonlicht op het Vrijheidsbeeld; de tekst op de plaquette op de sokkel licht op: ‘Send me your homeless. Yearning to breathe free.’ (blz. 62; Stuur me je daklozen. Verlangend vrij te ademen.). En de laatste woorden van Charoum, voordat hij weer een jaar zwijgt, luiden: ‘Let that hope shine on […]’ – laat die hoop blijven stralen.
Besluit
Tidings is in Engeland snel bekend geworden – een fragment uit het gedicht is de afgelopen jaren voorgelezen tijdens A Festival of Nine Lessons and Carols, de gebedsdienst die jaarlijks op kerstavond vanuit King’s College in Cambridge wordt uitgezonden door de BBC-televisie. Het is dan ook een bijzonder rijk gedicht – veel meer dan in deze bijdrage tot uitdrukking kan komen. De beeldende beschrijvingen van de zonsopkomst op verschillende plaatsen ter wereld zijn vaak prachtig, zo ook de passages waarin kerstfeesten van weleer worden opgeroepen. Ook de muzikaliteit van de taal wordt veel geprezen – juist daardoor leent het gedicht zich er goed voor, hardop te worden (voor)gelezen. Toch waren de kritieken bij het verschijnen van het gedicht niet onverdeeld positief. Sommige critici verweten de auteur dat zij weliswaar volop oog heeft voor het lot van daklozen in Londen, voor vluchtelingen en asielzoekers, maar juist daarom haar gedicht niet had moeten laten eindigen met een, verhoudingsgewijs, happy end. Een happy end, want Robin zet de eerste stap op weg naar een ander – beter – leven; want Holly krijgt met de vos zelfs meer dan waarvan zij droomde.
Het is echter de vraag of deze kritiek niet precies voorbijgaat aan wat volgens Ruth Padel bij uitstek de betekenis van het kerstfeest is, juist ook in de wereld van vandaag. Kerstmis is, zo laat zij zien, het begin van een nieuw leven, de terugkeer van het licht in de wereld juist als de duisternis het diepst is. Zelfs in de diepste duisternis zijn er, voor wie er zich voor open kan stellen, tekenen van hoop; zoals degene die er zich voor openstelt en er oog voor heeft, het verleden in het heden kan zien, een thema dat onnadrukkelijk door het gedicht is verweven. Tidings is, anders dan sommige critici menen, dan ook geen sentimentele feel good-story met een misplaatst happy end, maar een oproep, of beter: een uitnodiging, te blijven proberen zich zelfs in de diepste duisternis open te stellen en ondanks alle lijden tekenen van hoop te willen zien en ernaar te handelen. Precies dat is wat Robin uiteindelijk doet, dat is wat Holly op haar kinderlijke manier doet als zij de vos belooft hem voortaan elke dag te voeren. Kerstmis is, aldus Padel, ondanks alle lijden in de wereld waarvoor we nooit, onder geen beding, blind mogen zijn en waarvan we al helemaal niet mogen wegkijken, het hoogfeest van hoop in de diepste duisternis.
[1] Georg Langenhorst, ‘Weihnachten in der modernen Literatur’, in: Stimmen der Zeit 223 (2005), blz. 833-842, aldaar blz. 842.
[2] Ruth Padel, ‘Poetry has a responsibility to look at the world’, in: The Guardian, woensdag 21 maart 2012. Geciteerd naar: https://www.theguardian.com/books/2012/mar/21/ruth-padel-migration-open-weekend.
[3] Ruth Padel, Tidings. A Christmas Journey, Chatto & Windus, Londen 2016, blz. 3. Volgende verwijzingen naar deze uitgave staan tussen haakjes in de tekst. De Nederlandse vertaling van de citaten is van de auteur van deze bijdrage.