Een pionier is gewoonlijk de eerste persoon die iets doet, en die laat zien dat het ook voor anderen mogelijk is hetzelfde te doen.
Deze keer een overdenking over vrouwelijke pioniers: hedendaagse vrouwen die grenzen hebben doorbroken en anderen inspireren.
Mijn eerste gedachten betreffen bisschop Sarah Mullally die is gekozen als nieuwe aartsbisschop van Canterbury. Er zijn 105 mannelijke aartsbisschoppen van Canterbury geweest sinds het ambt in de zesde eeuw werd ingesteld. Bisschop Sarah Mullally zal, als 106e aartsbisschop de eerste vrouw zijn die dit ambt bekleedt, en worden geïnstalleerd tijdens een plechtigheid in de kathedraal van Canterbury in maart 2026. Zij werd priester in 2006, en werd in 2018 benoemd tot eerste vrouwelijke bisschop van Londen.
Stilstaand bij haar benoeming, merkte bisschop Sarah Mullally op dat zij hoopt haar kerk aan te moedigen ‘te blijven groeien in vertrouwen op het Evangelie, te spreken over de liefde die we in Jezus Christus vinden, en dat zij ons handelen vormgeeft in de hele Anglicaanse gemeenschap in de wereld’.
Nadenkend over vrouwelijke pioniers dichter bij huis, aan mijn alma mater, de Katholieke Universiteit Leuven, gesticht op 9 december 1425 hebben we nu, voor het eerst in zeshonderd jaar, een vrouwelijke rector: professor Séverine Vermeire, die op 20 mei 2025 werd gekozen en op 1 augustus 2025 aan haar termijn begon. Naast arts en hoogleraar geneeskunde aan de KU Leuven is zij onderzoeksdirecteur biomedische wetenschappen aan onze universiteit.
Rector Vermeire benadrukte onlangs dat de KU Leuven moet blijven streven naar vernieuwend en uitstekend onderwijs, en dat ‘kwaliteit en menselijkheid hand in hand moeten gaan’.
Aan de KU Leuven hebben we ook voor het eerst een vrouwelijke decaan van de Faculteit Theologie en Religiestudies, mijn collega professor Bénédicte Lemmelijn. Bénédicte is hoogleraar Oud Testament, gespecialiseerd in tekstkritiek. Ook is zij lid van de Pauselijke Bijbelcommissie van het Vaticaan. In mei 2022 werd zij gekozen als decaan van de Faculteit Theologie en Religiestudies.
Onder decaan Lemmelijn is van de huidige hoogleraren ongeveer een derde vrouw. Bénédicte zegt dat er veel kan worden geleerd van de wijsheid en ervaring van haar voorgangers. ‘Maar nu is een andere tijd… In deze context gaat hoop over vooruitkijken naar een nieuwe toekomst, over het verlangen naar een nieuw perspectief’.
Vrouwelijke pioniers in onderwijs, theologie en geestelijke ambten verdienen nu onze steun.
Al verschillende jaren volg ik het niet altijd effen en gemakkelijke pad van vrouwen die streven naar een wijding als priester.
De ‘Philadelphia Eleven’ bijvoorbeeld waren elf vrouwen die als eerste vrouwen, zij het illegaal, werden gewijd als priesters in de Amerikaanse Episcopal Church, op 29 juli 1974. In 1975 werden vier vrouwen, de ‘Washington Four’, gewijd in Washington DC, ook illegaal. Vervolgens bevestigde de Algemene Vergadering van de Episcopal Church in 1976 de wijding van vrouwen tot priester, en gaf er goedkeuring aan.
De wijding van vrouwen in de Anglicaanse gemeenschap is vanaf de jaren 1970 inderdaad in sommige provincies steeds gebruikelijker.
Een rooms-katholieke groep die mijn grote belangstelling heeft is de beweging van Rooms-Katholieke Vrouwelijke priesters, hoewel zij niet officieel worden erkend door de katholieke autoriteiten.
Veranderingen gaan traag in de rooms-katholieke kerk. In april 1976 constateerde de Pauselijke Bijbelcommissie unaniem dat: ‘Het lijkt erop dat alleen het Nieuwe Testament ons niet toelaat eens en voor altijd helder de problemen op te lossen over de mogelijke toegang van vrouwen tot het priesterschap’. Maar op 15 oktober 1976 bracht de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome een verklaring uit waarin werd bevestigd dat ‘de Kerk, trouw aan het voorbeeld van de Heer, zichzelf niet als gerechtigd beschouwd vrouwen toe te laten tot de priesterlijke wijding’.
Paus Johannes Paulus II stookte de boel nog een beetje meer op met zijn document Ordinatio Sacerdotalis van 22 mei 1994. ‘We verklaren dat de Kerk geen enkel gezag heeft om de priesterlijke wijding aan vrouwen te verlenen’, schreef de paus, vervolgend, ‘dit oordeel moet definitief worden aangehouden door alle gelovigen van de Kerk’. De paus wilde dit verbod omschrijven als ‘onherroepelijk’, maar stuitte op aanzienlijk verzet van hooggeplaatste bisschoppen die in maart 1995 bijeenkwamen in een bijzondere vergadering in het Vaticaan om het document te bespreken.
Veranderingen in de katholieke kerk verlopen heel vaak in drie etappes. Eerst wordt een beweging veroordeeld. Vervolgens wordt een beweging, wanneer zij blijft bestaan en groeit, getolereerd als een experiment. En ten slotte, als de beweging wijd verspreid raakt, wordt zij toegestaan als ‘deel van de katholieke traditie’.
Dit proces van drie etappes is te zien in de geschiedenis van de Begijnen, een beweging van leken-vrouwen in met name de Lage Landen in de dertiende tot en met de zestiende eeuw. Begijnen leidden een leven van contemplatief gebed, studie en actieve dienst in de wereld. Zij waren al in 1205 actief in Leuven, en de beweging begon in 1234 echt te bloeien. Desondanks veroordeelden paus Clemens V en zijn Concilie van Vienne de Begijnen in 1312 als ketters, en riepen hen op zich te ontbinden. Dit gebeurde twee jaar nadat een Begijn genaamd Marguerite Porete door theologen van de universiteit van Parijs als ketter was veroordeeld. Zij werd op 1 juni 1310 in het centrum van Parijs verbrand op de brandstapel.
Tegenwoordig stellen geleerden dat de echte reden waarom de Begijnen werden veroordeeld was dat zij onafhankelijke vrouwen waren die zich niet netjes onderwierpen aan het mannelijk gezag. Mannen probeerden de controle te krijgen over deze opstandige vrouwen. Zoals veel moderne christenen de LGBTQ+ Pride beweging als verdorven zien, zo dachten veel christelijke mannen in de Middeleeuwen over Begijnen. Zij zagen de manier van leven van deze vrouwen als onnatuurlijk. Zij vreesden dat alleen al het bestaan van de Begijnen de ‘van God gegeven genderrollen’ zou corrumperen en bezoedelen.
Hoe dan ook, de Begijnen bleven bestaan en bloeiden. De pauselijke veroordeling van de Begijnen werd echter niet eerder dan in 1321 herroepen door paus Johannes XXI. Toen werd hen officieel toegestaan hun manier van leven weer te hernemen.
Verandering doet zich uiteraard voor wanneer we ons verleden op nieuwe manieren begrijpen. Tegenwoordig geven vrouwelijke historici en vrouwelijke theologen ons nieuwe inzichten en aanvullende informatie die eerdere mannelijke historici en theologen niet kenden, ofwel eenvoudig wilden verbergen en negeren.
We weten tegenwoordig dat in het vroege christendom vrouwen voorgingen in de Eucharistie, en verschillende dienstwerken verrichten. Een belangrijk boek hierover is When Women Were Priests door Karen J. Torjesen, emeritus hoogleraar Religie aan Claremont Graduate University. In een eerdere bijdrage noemde ik al The Hidden History of Women’s Ordination door Gary Macy, van Santa Clara University.
Ik ken tegenwoordig een aantal vrouwen en bisschoppen in wat bekend staat als de internationale Roman Catholic Women Priests beweging. Zij zijn pioniers, en hun tijd zal komen.
De missie van de Roman Catholic Women Priests beweging is vrouwen voor te bereiden, te wijden en te steunen die zich geroepen voelen door de Heilige Geest, en die door hun gemeenschappen zijn geroepen tot de priesterlijke zending.
Deze internationale beweging is wereldwijd actief; in de Verenigde Staten zijn twee groepen gevormd, aangeduid als de Roman Catholic Womenpriests-USA (RCWP-USA) en de Association of Roman Catholic Women Priests (ARCWP). Beide organisaties hebben leden in het buitenland. Tegenwoordig zijn er wereldwijd meer dan 215 vrouwelijke priesters, en ten minste vijftien bisschoppen. Deze vrouwelijke priesters en bisschoppen zijn actief in meer dan 34 staten in de Verenigde Staten, en ook vertegenwoordigd in Canada, Europa, Zuid- en Midden-Amerika, Zuid-Afrika, de Filippijnen en Taiwan.[1]
Het is heel belangrijk dat we huidige en mogelijke vrouwelijke pioniers in onderwijs en geestelijke ambten steunen. Hun vaak moedige optreden is noodzakelijk om gelijkberechtiging tussen de geslachten te bereiken, en maatschappelijke vooruitgang te voeden.
Wie zijn de vrouwelijke pioniers in jouw gemeenschap? Wie zijn de jonge vrouwen die pioniers kunnen worden? En, het belangrijkste van alles, hoe kunnen wij allen hen steunen?
(vertaling: Herman Simissen)
Reageren? Mail naar jadleuven@gmail.com
John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen A Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013). Recent verscheen zijn biografie Jean Jadot: Paul’s Man in Washington (Another Voice Publications 2021), over de Belgische bisschop Jean Jadot, van 1973 tot 1980 Apostolisch Afgevaardigde in de Verenigde Staten. In juni 2025 verscheen zijn boek Another Voice. Contemporary Theological & Ethical Reflections.
[1] Voor meer informatie, zie: https://romancatholicwomenpriests.org.
