Nadat hij zijn eerste moordaanslag overleefde, verkondigde de heer Trump dat hij ‘spiritueler’ was geworden. Zijn populariteit blijft groot, en zijn aanhangers zien hem nu als ‘geroepen door God’, als Gods gezant om de Verenigde Staten te ‘herstellen’. Moordaanslagen, of zij nu echt zijn of verondersteld, versterken de overtuiging dat het ‘slachtoffer’ is ‘uitverkoren door God’. Veel van de witte evangelische aanhangers van Trump geloven dat ‘de hand Gods op hem rust’, waarmee zij bedoelen dat God Trump, ondanks zijn morele tekorten, heeft uitgekozen om opnieuw in het Witte Huis te dienen. Deze voortdurend herhaalde uitspraak doet me denken aan een opmerking van Madeleine Albright (1937–2022), voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten: ‘Dit is de eerste wet van bedrog: wanneer zij maar vaak genoeg wordt herhaald, kan bijna iedere uitspraak, verhaal of laster aannemelijk beginnen te klinken’.
Autoritaire leiders hebben godsdienst altijd een prachtig middel gevonden, dat zij in hun eigen voordeel hanteren. Het biedt hen de mogelijkheid over andere mensen te heersen, en zonder schuldgevoelens hun ‘vijanden’ te bestraffen, want die straf, kunnen ze verkondigen, is wat God wil. Deze verwrongen godsdienst biedt hen de mogelijkheid bepaalde groepen in de bevolking te pesten en te beschimpen: vrouwen, LHBTQ+-mensen, niet-witten, buitenlanders, en uiteenlopende ‘losers’. Waarden als liefde, barmhartigheid en medelijden verdwijnen. De centrale waarde is trouw en gehoorzaamheid aan de autoritaire leider.
Er zijn klassieke voorbeelden uit het verleden. De atheïst en antiklerikale Benito Mussolini (1883–1945) had de steun van het Vaticaan nodig om zijn nationale Fascistische Partij te propageren. Daarom trouwde hij in de katholieke kerk, en liet zijn kinderen dopen. In zijn eerste toespraak in het parlement, in 1921, kondigde hij af dat ‘de enige universele waarden die vanuit Rome worden verspreid die van het Vaticaan zijn’.
Generalissimo Franco (1892–1975) van Spanje werd een wrede en moorddadige dictator. Hoewel bekend was dat Franco zelf niet erg vroom was, deed hij zich voor als een fervente katholiek, en gebruikte de godsdienst om zijn macht te vergroten. Hij gebruikte de Guerrilleros de Christo Rey (Strijders van Christus Koning) om zijn beleid van marteling en executies uit te voeren.
En natuurlijk, nu we het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa herdenken, we kennen het verhaal van Adolf Hitler (1889–1945). Hitler brak als tiener met het katholicisme. Maar Hitler en zijn Nazipartij propageerden hun eigen soort ‘Positief Christendom’. Hij beschreef Jezus als een ‘Arische krijger’ die streed tegen corrupte farizeeërs. Joseph Goebbels (1897–1945), de minister van Propaganda van Hitler en een van zijn meest toegewijde medewerkers, schreef in april 1941 dat hoewel Hitler ‘een felle tegenstander’ van het Vaticaan en het christendom was, ‘hij mij verbiedt de kerk te verlaten, uit tactische overwegingen’.
Keren we terug naar de hedendaagse Verenigde Staten, dan vermoed ik dat we ons allemaal de dag herinneren, vroeg in juni 2020, toen de toenmalige president Trump met de Bijbel poseerde voor foto’s op de stoep voor St. John’s Episcopal Church. Dat was Trumpiaans politiek theater.
Dr. Mariann Bude, sinds 2011 bisschop van de Episcopal Church van Washington DC, benadrukte dat Trump voor St. John’s ‘de Bijbel had gebruikt als was die een attribuut of uitbreiding van zijn militaire en gezagspositie’. Trump verkoopt tegenwoordig ‘God Bless the USA’-Bijbels voor $59.99, nu hij wordt geconfronteerd met alsmaar stijgende juridische kosten.
Idealiter ondersteunt een gezonde godsdienst ons leven en geeft er betekenis aan. Zij verkondigt waarden over hoe we zouden moeten leven, en ons tot elkaar verhouden. Zij kan ons verenigen en bemoedigen voor morgen. Alle grote godsdienstige tradities roepen op tot eerlijkheid, rechtvaardigheid, respect en medelijden. Maar wanneer zij sterk wordt verwrongen, kan godsdienst ook een bron zijn van gewelddadige verdeeldheid, vernietiging en dood.
Een gezonde christelijke manier van leven bevorderen kan heel goed onze grootste uitdaging zijn, in 2024 en aan het begin van een nieuwe regering onder een nieuwe president in 2025. We dienen onze overtuigingen en ons gedrag te overdenken en onderzoeken, en andere gezonde gelovigen te bemoedigen en ondersteunen.
De Verenigde Staten zouden een samenleving moeten zijn met vrijheid en rechtvaardigheid voor allen. Leiderschap telt mee. Karakter telt mee. Authentiek christendom, samenwerkend met andere godsdienstige tradities, kan het mogelijk maken.
(vertaling: Herman Simissen)
Reageren? Mail naar john.dick@kuleuven.be
John Alonzo Dick (*1943) bekleedde als derde the Chair for the Study of Religion and Values in American Society aan de KU Leuven. Hij is voormalig academisch decaan van het American College van de KU Leuven en hoogleraar. Hij publiceerde onder meer samen met K. Schelkens en J. Mettepenningen A Aggiornamento? Catholicism from Gregory XVI to Benedict XVI (Brill, Leiden en Boston, 2013). Recent verscheen zijn boek Jean Jadot: Paul’s Man in Washington (Another Voice Publications 2021), een biografie van de Belgische bisschop Jean Jadot die van 1973 tot 1980 Apostolisch Afgevaardigde in de Verenigde Staten was.
