In 1972 publiceerde de nog onbekende, later wereldberoemd geworden Australische filosoof Peter Singer het geruchtmakende artikel ‘Famine, Affluence, and Morality’ in het net opgerichte tijdschrift Philosophy & Public Affairs. Kern van zijn betoog is de gedachte dat mensen in de rijke, Westerse wereld zich moreel verplicht moeten weten, mensen in andere delen van de wereld te helpen als zich daar noodsituaties voordoen, zoals hongersnoden. ‘Als het in onze macht ligt te voorkomen dat er iets heel slechts gebeurt, zonder dat we daarbij iets van moreel belang hoeven op te offeren, behoren we dat moreel gezien te doen’, aldus Singer. En hij geeft daarbij, als parallel, het volgende voorbeeld: wie langs een ondiepe vijver loopt, en ziet dat een kind daarin dreigt te verdrinken, behoort moreel gezien dit kind uit het water te halen.
Precies dit is wat de Rotterdammer Albert Bergers (1903-1980) meemaakte, toen hij in 1927 met zijn verloofde langs de Schiedamse Haven wandelde: terwijl omstanders als aan de grond genageld bleven staan kijken, sprong hij in het water, en wist het kind op het droge te krijgen. Hij probeerde de ademhaling van het jongetje weer op gang te krijgen – hoewel hij niet precies hoe dat moest. Desondanks kwam het jongetje bij kennis. Voor Bergers zelf was de gebeurtenis allereerst aanleiding om een EHBO-cursus te volgen; en vervolgens om, naast zijn werk, overal in het land katholieke EHBO-opleidingen op te zetten. Katholiek, want ook de gezondheidszorg was in deze jaren verzuild, en Bergers was zelf katholiek. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940, was eerste hulp meer dan nodig. Bergers zette zich dan ook met hart en ziel in voor gewonden en daklozen – activiteiten die hij ook na de oorlog bleef voortzetten. Aangezien er voortdurend geldgebrek was, richtte Bergers zich ook op de fondsenwerving voor de EHBO-organisaties, aanvankelijk op kleine, maar later op grotere, zelfs landelijke schaal. Bekend werden bijvoorbeeld de zogeheten pleister-acties, in samenwerking met de KRO: na aankondigingen via de radio werden in het hele land op zondagen na de misvieringen bij de uitgang van de kerk pleisters verkocht voor het goede doel.
Vanaf eind 1953 richtte Bergers zich, steeds in samenwerking met de KRO, meer en meer op het organiseren van loterijen, waarvan de opbrengst voor goede doelen was bestemd; meest bekend werd wellicht de Bankgiro Loterij. Dit alles nam zo’n grote vlucht, dat in 1957 een aparte stichting werd opgericht die verantwoordelijk was voor het beheer en de verdeling van de binnengehaalde gelden: de Stichting Katholieke Noden (SKaN). Deze Stichting is uiteindelijk omgevormd tot wat nu het Kansfonds heet. De geschiedenis van het Kansfonds is beschreven door historicus Cees Willemsen in zijn recent verschenen boek De naoorlogse geschiedenis van katholieke liefdadigheid. Daarbij kiest de auteur een verrassende invalshoek: hij richt de aandacht niet zozeer op de organisatorische verwikkelingen binnen deze stichting, als wel op de vraag welke projecten in de loop van de tijd zoal financieel werden ondersteund. Welke veranderingen deden zich daarin voor, en wat zeggen deze veranderingen over ontwikkelingen in het denken over geloof en samenleving onder Nederlandse katholieken? Uitgangspunt voor het Kansfonds was en is de katholieke sociale leer – maar, zoals aan de hand van veel voorbeelden mooi wordt getoond, hoe die leer door steun aan allerlei projecten in de praktijk werd gebracht, veranderde in de loop van de tijd. Zo is deze geschiedenis in zekere zin een spiegel waarin ook de geschiedenis van het katholieke volksdeel kan worden gezien.
Het boek is vlot en toegankelijk geschreven, en mooi geïllustreerd – een interessante bijdrage aan de naoorlogse geschiedenis van katholiek Nederland.
Cees Willemsen, De naoorlogse geschiedenis van katholieke liefdadigheid. Kansfonds en de betekenis van omzien naar elkaar. Met een essay van Erik Borgman, hardback, 302 blz., geïll., Walburg Pers, Zutphen, 2024, ISBN 9789464563887, € 24,99
