Hoeveel geld zet u maandelijks opzij voor filosofie? Een wat absurde vraag misschien, maar in tijden van nijpende budgetten en mankende koopkracht, kan het eens nuttig zijn om stil te staan bij een, op het eerste zicht, kosteloze activiteit.
U kan misschien beginnen uitrekenen hoeveel u per maand aan boeken uitgeeft. Die uitgave is echter iets waar zelfs amateurfilosofen over zouden opmerken dat filosoof en bibliofiel geen synoniemen zijn. Van de Egeïsche Zee tot de valleien van de Gele Rivier begon men immers aan de beoefening van de filosofie in dialoogvorm. We kregen zo respectievelijk Socrates en Confucius die, de ene kuierend op de markt, de andere reizend van staat naar staat, zonder ooit een letter of karakter neergeschreven te hebben, de filosofie tot ons jaartal hebben beïnvloed. Weliswaar appreciëren we de neerslag op perkament, papyrusrollen of bamboelatjes en laat dit ons toe de gesprekken nog eens af te spelen.
Hierdoor leren we wel dat filosofie geen boekenbezit genoodzaakt.
Waarover zou je eigenlijk dan wel moeten beschikken om stress-loos aan filosofie te doen? Moet je beschikken over de rust van een tuin en het pro Deo gezelschap van vrienden?
Een tuin zoals bij Epicurus is misschien al veel gevraagd voor de aspirant-filosoof in tijden van stijgende huurprijzen. ‘Eenzaamheid is een epidemie’, durft men nogal gauw als de kop gebruiken van artikels over dit toch wel alsmaar groter wordend probleem. En is vriendschap tegenwoordig wel zoiets vrijblijvends? De Griekse filosofie lijkt uit te gaan van de gegevenheid hiervan, maar in tijden van ‘nut’ en ‘nuttigheid’ is het geen zeldzaamheid om te merken hoe gauw men opzij gezet wordt als men niet meer inzet- of dienstbaar is voor iemand. Competitiviteit heeft al lang de antieke deugd van de vriendschap op losse schroeven gezet. Als ik met jou in competitie treed, in plaats van amicaal te doen, dan zouden we er trouwens, de marktlogica volgend, er allemaal beter van moeten worden.
Volledig geatomiseerd gaan we desalniettemin verder. We kunnen, zoals Democritus, met onze situatie lachen en manieren vinden om dit alleen te doen.
Volstaat een groot wijnvat als vastgoed en een mantel, een stok en een bedelnap dan om de geschiedenis van de wijsbegeerte te beïnvloeden? Zo lijkt het wel. Misschien kan je de bedelnap zelfs weggooien, want handen volstaan. Volgens de overlevering zag Diogenes van Sinope, de meest iconische vertegenwoordiger van het cynisme, op een dag een jongen water drinken door gewoonweg zijn handen te gebruiken als kom. De bedelaar-filosoof zou toen gezegd hebben: ‘Deze jongen heeft me verslagen in eenvoud’, waarna hij de nap weggooide en voortaan ook uit zijn handen dronk en ermee bedelde.
De cynicus zou de bovenstaande vraag naar iemands filosofiebudget retorisch gesteld hebben om de bevraagde van de cynische ethiek te overtuigen. Wijsbegeerte is het streven naar deugdzaamheid en behoeft geen materiële bezittingen. Luxe benevelt ons oordeelkundig vermogen en de drang naar sociale status weerhoudt ons van een waarlijk vrij leven.
Ik ben er zeker van dat velen instemmend zullen knikken mocht de cynicus dit hen vertellen. Maar wie onder ons zou bereid zijn de ascetische sprong te wagen?
Misschien is filosofie dan wel van nature kosteloos, maar het kost tijd en time is money. Tijd die je beter zou kunnen gebruiken als je voelt dat je je stukbijt op filosofische vraagstukken.
Waarom het labeur niet door een andere laten verzorgen? Hoewel slavenmarkten niet meer van deze tijd zijn, zou u, mocht Fortuna u wat meer genegen zijn, over voldoende denarii kunnen beschikken om een filosoof te kopen. Onlangs verscheen een nieuwe vertaling van Lucianus satirische werk Filosofen te koop. In het Grieks heeft het de titel Φιλόσοφοι ἐν τῇ ἀγορᾷ (Philosophoi en tēi agorāi), wat letterlijk ‘Filosofen op de markt’ betekent. In het Latijn is de titel Philosophos venales, wat vertaald kan worden als ‘Filosofen te koop’ of ‘Te koop staande filosofen’. In dit satirisch werk gaat oppergod Zeus tezamen met Hermes, de god van de handel, naar de markt met filosofen als koopwaar. Een aantal filosofen die hier de revue zijn gepasseerd verschijnen in de aanbieding. Socrates is bijvoorbeeld meer geïnteresseerd in de aanwezigheid van knapen bij een potentiële klant thuis en vuurt afleidende vragenrondes af als hij hierover wordt berispt. Pyrrho van Elis weet zelfs niet met zekerheid of hij nu wel verkocht wordt.
Bij iedere presentatie door meesterverkoper Hermes doen de filosofen aan als uiterst komische karakters. De onpraktische of zelfs absurde leerstellingen van sommige filosofen, zoals Pythagoras’ verbod op bonen eten en Aristoteles ideeën over de biologie, laten zien hoe weinig je ermee kan aanvangen in het dagelijkse leven. De absurditeit alleen al van een aangekochte filosoof thuis die bij tijd en stond, zoals een AI, je alle antwoorden geeft.
Naast pure spot met de afstand die er soms bestaat tussen filosofie en de werkelijkheid, maakte deze veiling nog iets duidelijk. Filosofie is niet te koop en niet te verkopen. Filosofie kan je niet uitbesteden. Je moet er zelf mee aan de slag.
Als je deze winter de luxe hebt zo’n dialoog aan te gaan, moet je zelf iets te vertellen hebben. De markt heeft de wereld tot dusver slechts gekocht en verkocht; nu komt het erop aan dat we er eens over nadenken.
